Ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti

¹²Munnuv\ Mcrn^non ^oacm: acocuM TymyHHa Ba TaMOMMAnap.T.,«y36eKMCTOH»,2000 MMn,22-6eT.

295








neofashizm, irqchilik, diniy ekstremizm kabi siyosiy kuchlar va oqimlar ham bor. Bunday g’ayriinsoniy, buzg’unchi g’oyalar xalqlar boshiga so’ngsiz kulfatlar keltirib, insoniyatning tinchligi, osoyishtaligini buzub, odamlar boshiga turli bolalar yog’dirmoqda.

Masalan, 2005 yil 13-May oyida Andijon shahrida bo’lgan voqyealarni eslash kifoya qiladi. Bugungi kunda nafaqat inson ongini, balki qalbini egallash mafkuraviy kurashning bosh maqsadidir. Shuning uchun ham yer yuzining turli mintaqalari xalqlarning aloqalari va qalbi turli g’oyalarni sinash maydoniga, mafkuraviy, paligonga aylantirilmoqda. Ana shunday sharoitda xalqning barcha qatlamlariga berilayotgan bilimlar obyektiv, voqyelikni to’liq va to’g’ri aks ettirishi, jamiyat taraqqiyotiga, vatan va xalq manfaatlariga, qadriyatlarni saqlashga xizmat qilishi lozim. Hozirgi davr-dunyodagi g’oyaviy qarama-qarshiliklar murakkab tu solgan, mafkura poligonlari yadro poligonlaridan ham kuchliroq bo’lib borayotgan davrdir.

Insoniyat XXI asrga kelib bir qator chegara bilmaydigan muammolarga duch keldi. Urush va tinchlik, ekalogik falokatlar, ma’naviy qashshoqlik, narko- biznes, terrorizm kabi muammolar ana shular jumlasidandir. Shu bilan birga dunyoda glaballashuv, axborat oqimining tezlashuvi va intensivlashuvi, universal tehnalogiyalar bilan bog’liq umumbashariy jarayonlar ham bormoqda. Bugungi kunda yozuv kuchlar yer yuzidagi tinchlik va totuvlik, hamkorlik hamda hamjihatlikka va oxir-oqibatda insoniyatning yagona birlik sifatida erkin taraqqiy qilishga katta xavf tug’dirmoqda. Bugun dunyoning mafkuraviy manzarasini o’z maqsadlari yo’lida o’zgartirmoqchi bo’layotgan mafkura shakllari barqarorlik va taraqqiyotga daxl solmoqda.

1. 
   A.Karimov «O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida:^.» nomli asarida ko’rsatib berilganidek, taraqqiyotga nisbatan xavf-xatarlardan biri davlatchilik shovinizmidir. Buyuk davlatchilik shovinizmini, I.A.Karimov ta’kidlaganidek: «Muayyan kuchlar va davlatlar tomonidan bo’ladigan siyosiy, mafkuraviy va iqtisodiy hukmronlik deb yoki millatlararo va davlatlararo, mintaqaviy munosabatlarda unga intilish deb ta’riflash mumkin. Shovinizm ba’zi ko’p sonli millatlarning nafaqat ko’p millatli imperiya doirasida, balki uni o’rab turgan jug’rofiy-siyosiy makonda ham o’zining mutloq hukmronligini o’rnatish uchun kurashda namoyon bo’ladi». Ko’rinib turibdiki, buyuk davlatchilik shovinizmi g’ayriinsoniy xarakterga ega. Zero o’z mohiyatiga ko’ra milliy tengsizlikni oqlash, targ’ib-tashviq qilish hamda himoya qilishning o’ziga xos shakllaridir.
   

22


HAKapuMOB. Y36eKMCTOH XXI acp 6yca^acufla


T., Y36eKMCTOH, 2. yma woMg.a.1997, 52-53 6e™ap. 296


Bizning o’lkamiz ham buyuk davlatchilik shovinizmining falokatli ta’siridan chetda qolmadi.«U ham uzoq vaqt davomida hukmron shovinistik va agressiv millatchilik g’oyalarining butun jafolarini tortib keldi, -deb yozadi LKarimov.- O’zbekiston Rassiya imperiyasi, so’ngra esa sobiq sovet imperiyasi tarkibida majburan ushlab turilgan murakkab daverni boshdan kechirdi».

Buyuk davlatchilik shovinizmi bugungi kunda pansovetizmi, bilan o’ziga xos tarizda qo’shilib ketmoqda. Pansovetizm o’z umrini yashab bo’lgan g’oyalarni hayotimizga qaytadan tiqishtirishga, shu yo’l bilan yana eski tuzumni tiklashga, bir so’z bilan aytganda, milliy o’zligimizni yo’qotishga qaratilgan intilish yotganligini yoddan chiqarmaslik zarur. Bugungi kunda inson ongi va qalbi uchun kurash keskin tus olayotgan, xilma-xil qarashlarning mafkura maydonida hukmronlik qilishga intilishi tabiiy, albatta. Bunga e’tiqod umumiyligiga asoslangan holda yakka mafkura hukmronligini ta’minlash orqali jahon maydonlarini mafkuraviy jihatdan o’ziga qaram qilishga bo’layotgan xatti-xarakatlarni misol keltirish mumkin. Diniy aqidaparastlik shular jumlasidandir. Masalan, islom dinidagi hozirgi aqidaparastlar ijtimoiy, milliy xususiyati, qaysi davlatga mansubligidan qat’iy nazar, barcha musulmonlarning ma’naviy birligi haqidagi tasavvurlarga tayanib ularning yagona xalifalik ostida siyosiy birlashuv g’oyasini asoslashga harakat qiladi.

Ikkinchidan, xalifalikni tiklashga, uning to’g’ri ekanini asoslashga urinuvchilar, bu ham aynan millat sifatida o’zligimizni anglashga yo’l qo’ymaslikka yashiradilar. Bu g’oyani tiqishtirishda ular bizning islom diniga e’tiqod qilishimizga alohida urg’u beradilar. Bundan tashqari, bu oqim tarafdorlari xalifalik bayrog’i ostida birlashishni noislomiy dunyoga qarshi turish maqsadi bilan bog’lashlarini ham ta’kidlash zarur.

Shuni unutmasligimiz kerakki, bugungi kunda xalqlarning lisoniy birligiga tayangan holda ularning ma’naviy-ma’rifiy birligini ta’minlash bayrog’i ostida taqdim etilayotgan g’oyalar ortida ham aslida g’arazli maqsadlar yashiringanligini unutmaslik lozim. shu bilan birgalikda o’zlarining g’arazli geosiyosiy maqsadlarga erishish yo’lidagi mafkuraviy ta’sir o’tkazishga eng avvalo bo’lib tashla va hukmronlik qil degan qadimiy tamoyilga amal qilishga urinishni ham ta’kidlash zarur. Shu bilan birgalikda imtiyozli hamkorni belgilash muayyan mintaqada geostrategik manfaatlarni amalga oshirishga xizmat qiladigan yana bir tamoyildir.

«Imtiyozli hamkor»dan mintaqa davlatlari o’rtasida ayirmachilikni shakllantirish, «nomaqbul» davlatlar imkoniyatlarini cheklash yo’lida foydalanish, shu bilan birga «hamkor» davlatning mintaqadagi boshqa davlatlardan qaysidir

jihatdan ustunligini ta’minlashga qaratilgan intilishlar haqida bo’lmoqda. Ularning

297





bosh maqsadi -mintaqaga ta’sir o’tkazish plandorligiga ega bo’lishdir. Teng huquqli va o’zaro foydali hamkorlik tamoyiliga amal qilish-geostrategik manfaatlarni ro’yobga chiqarish va davlatlararo aloqalarni mustahkamlashning eng oqilona va to’g’ri yo’lidir.

3. 
   Milliy istiqlol mafkurasining asosiy g’oyalari xalqimiz mustaqil taraqqiyot yo’lidagi bosh g’oyasidan kelib chiqadi. O’zbekiston xalqining milliy taraqqiyot yo’lidagi bosh g^oyasi-mustaqillikm mustahkamlash, ozod va obod vatan, erkin va farovon hayot barpo etishdir. Milliy istiqlol mafkurasining asosiy g’oyalari o’zining ma’no-mohiyati, falsafasi, jozibasi bilan bosh g’oyani xalqimizning qalbi va ongiga yanada chuqurroq singdirishga xizmat qiladi.
   

Milliy istiqlol mafkurasining asosiy g’oyalari qo’yidagi elementlarni o’z ichiga qamrab oladi:

1. 
   Vatan ravnaqi
   
2. 
   Yurt tinchligi
   
3. 
   Xalq farovonligi
   
4. 
   Komil inson
   
5. 
   Ijtimoiy hamkorlik
   
6. 
   Millatlararo totuvlik
   
7. 
   Diniy bag’rikenglik (talerantlik)
   

Milliy istiqlol mafkurasining asosiy tamoyillarini milliy istiqlol g’oyasi fanidan alohida maxsus tarzda o’tiladi. Shu bilan birgalikda milliy istiqlol mafkurasi quyidagi tamoyillarga ega:

• 
  Mustaqil dunyoqarash va erkin tafakkurni shakllantirish;
  
• 
  Odamlar, ayniqsa yoshlarning irodasini baquvvat qilish, iymon-e’tiqodini
  

mustahkamlashga xizmat qiladigan ma’naviy muhit yaratish;

• 
  Xalqimizga xos iymon-e’tiqod, insof-diyonat, sahovat, halollik, mehr-
  

oqibat, sharmu hayo kabi fazilatlarni yanada yuksaltirish;

• 
  Hur fikrli, jur’atsizlikdan xoli insonni tarbiyalash;
  

298

• 
  Vatandoshlarimiz tafakkurida o’zlikni anglash, tarixiy xotiraga sadoqat,
  

muqaddas qadriyatlarni asrash, vatanparvarlik kabi tuyg’ularni kamol toptirish;

• 
  Mamlakatning ko’p millatli xalqi ongi va qalbida O’zbekiston-yagona vatan
  

degan tushunchani shakllantirishni ham ichiga oladi. Shu bilan birgalikda, mafkuramiz tom ma’nodagi milliy mafkuraga aylanishi uchun quyidagi talablarga javob berishi zarur:

• 
  Millat, xalq va jamiyatni birlashtiruvchi kuch, yuksak ishonch-e’tiqod manbai
  

bo’lishi, ya’ni u tom ma’noda so’z bilan shani, nazariya bilan hayotni birlashtira olishi, O’zbekistonda yashovchi barcha xalq, millat, elat, ijtimoiy qatlam va din vakillariga birday taalluqli bo’lishi kerak;

• 
  Har qanday ilg’or g’oyani o’ziga singdirishi va har qanday yovuz g’oyaga qarshi javob
  

bera olishi, ya’ni ikki yuzlamachilikdan holi va jamoatchilikning obyektiv fikriga tayanuvchi mafkura bo’lishi;

• 
  Zamon va davr o’zgarishlariga qarab, o’zi ifodalaydigan manfaat, maqsad-
  

muddaolarni amalga oshirishning yangi-yangi vositalarini tavsiya eta olish,

ya’ni yangicha vaziyatga tez moslasha oladigan hozirjavob va ijodiy bo’lishi.

Har qanday mafkura singari milliy istiqlol mafkurasi ham o’ziga xos amal qilish tamoyillariga ega. Bu tamoyillar, umuminsoniy va milliy qadriyatlar uyg’unligi, xalqaro andoza va talablarga moslik, xalqning barcha qatlamlari maqsad—muddolarini o’zida ifoda etish bilan tavsiflanadi. Ular bir—birini taqozo etadi, o’zaro bog’liqlik va aloqadorlikda namoyon bo’ladi. Milliy istiqlol mafkurasi asosida amalga oshiriladigan barcha vazifalar oxir—oqibatda yagona maqsadga—Vatanimizning mustaqilligini mustahkamlash yurtimizni ozod va odob etish, farovon jamiyat qurish uchun xizmat qiladi. Bu mafkuraning quyidagi muhim xususiyatini ajratib ko’rsatish kerak.

1. 
   O’zbekiston xalqining tub manfaatlarini ifoda etishi. Milliy mafkura xalqning maqsad va intilishlarini ifoda etadi, xalq ruhini ko’taradi, uni ezgulik va