"TA’lim texnologiyalari" fanidan o’quv uslubiy majmua

1-rasm. Pedagogik mahoratning tarkibiy qismlari
.
Tashkiliy-kommunikativ qobiliyatlar quyidagi ko’rinishda namoyon bo’ladi: tashkilotchilik qobiliyati – o’quvchilar jamoasini tashkillay olish va o’z faoliyatini tashkillay olish; rejalashtirish, nazorat qilish; kommunikativ qobiliyat – o’quvchilarning yosh va individual xususiyatlarini e’tiborga olgan holda muloqotni to’g’ri tashkillash; pedagogik kuzatuvchanlik – o’quvchining ko’rinishidan undagi ichki kechinmalar, kayfiyatini bilib olish, sezgirlik; pedagogik takt – ta’lim oluvchiga pedagogik ta’sir ko’rsatishda aniq vaziyatdan, ta’lim oluvchi shaxsi xususiyatlaridan kelib chiqish va uning nafsoniyatiga tegmaslik; suggestiv qobiliyat – ta’lim oluvchiga emotsional-irodaviy ta’sir o’tkazish, talab qo’yish va talabning bajarilishini qat’iy nazorat qilish (bir tomondan qo’rqitishsiz, qistovsiz – boshqa tomondan bo’shlik qilmasdan); pedagogik prognoz – o’z harakatlari natijasini, shaxsida bo’lib o’tadigan o’zgarishlarni oldindan ko’ra bilish; diqqatni to’g’ri taqsimlay olish – bir paytning o’zida bir necha faoliyatni olib borish: materialni bayon qilish, o’z fikrlarini kuzatib borish, berilayotgan savollarga javob berish, ta’lim oluvchilar jamoasi hulqini nazorat qilib turish.
Pedagogik adabiyotlarda o’qituvchining kasbiy va ijtimoiy moslashuviga ta’sir etuvchi mahsuldor sabablar (omillar) umumlashtirilib pedagogik madaniyat nomi bilan qayd etiladi. Boshqa tushunchalar singari pedagogik madaniyatning ham bir necha xil ta’riflari mavjud. Biroq barcha ta’riflarda pedagogik madaniyat tushunchasi uch ilmiy jihatdan, ya’ni aksiologik, faoliyat va shaxsga yo’naltirilganlik nuqtai nazaridan talqin etilishi yaqqol ko’zga tashlanadi. Aksiologik yondashuvga ko’ra, pedagogik madaniyat – tarbiya haqidagi fan sifatida pedagogika tayanadigan pedagogik qadriyatlar majmuidir. Ushbu qadriyatlar moddiy va ma’naviy shakllarda mavjud bo’ladi. Shaxsga yo’naltirilgan yondashuv nuqtai nazariga ko’ra, pedagogik madaniyat – bu pedagogik faoliyatdagi tarbiyaviy munosabatlarni amalga oshiruvchi sub’ekt sifatida kasbiy etuk pedagog shaxsining muhim sifati. Faoliyatli yondashuvga ko’ra, pedagogik madaniyat – bu pedagogik qadriyatlarning tadbiq etilishini ta’minlovchi, o’qituvchi kasbiy faoliyatining o’ziga xos usullari majmuidir.
Pedagogik madaniyatning mufassal tavsifi L.D.Stolyarenko tomonidan quyidagicha ochib berilgan: “Pedagogik madaniyat – bu umuminsoniy madaniyatning bir bo’lagi bo’lib, unda eng avvalo, avlodlar almashinuvi va shaxsning ijtimoiylashuvi kabi tarixiy jarayon uchun xizmat qilishda insoniyat uchun zarur bo’lgan ma’naviy va moddiy qadriyatlar aks etgan”.
O’qituvchining pedagogik madaniyati quyidagi kasbiy ahamiyatli shaxs sifatlarining mavjud bo’lishini taqozo etadi:
1) shaxsga yo’nalganlik: e’tiqod, ijtimoiy faollik, fuqarolik tuyg’usining mavjudligi;
2) kasbiy-axloqiy sifatlar: insonparvarlik, jamoaviylik, adolat, mehribonlik, haqiqatparvarlik, samimiylik, talabchanlik, bolalarga nisbatan mehr va hurmat, oliyjanoblilik, xolislik;
3) pedagogik mehnatga munosabat: vijdonlilik, javobgarlik tuyg’usi, fidokorlik, berilib ishlay olish va o’z pedagogik faoliyatidan qoniqish hissi, uni hayotining mazmuniga aylantira olish;
4) qiziqishlar va ma’naviy ehtiyojlar: bilishga oid faollik, tafakkurning kengligi va teranligi, estetik madaniyat, qiziqishlarning va ma’naviy ehtiyojlarning ko’pqirraliligi, yoqtirgan ijodiy ishning mavjud bo’lishi, tashqi ko’rinish va nutq madaniyati.