Таълим назарияси

1. Таълим ва тарбиянинг биринчи коидаси. Мактаб ўқувчиларига таълим бериш, тарбиялаш ва уларнинг умумий ривожланишларини бир буйунликда амалга ошириш зарур. Таълим тизимида таълим ва тарбиянинг бирлиги коидаси асосий ва етакчи коидалардан би­ридир. Дархақиқат, укув фанларининг хар бири, хатто, айрим мавзу ва маърузачилари хам, шубхасиз, тарбияловчилик характерига эга.
Таълим жараёнида утилаётган катта ва кичик мавзуларнинг мазмуни­дан келиб чиқадиган тарбиявий томонларини тўғри белгилаш ва уни таълим билан бирга бир бутунликда амалга оширишни таъминлаш жуда мухим ва хал қилувчи ахамиятга эга.
Демак, бир бутун таълим жараёнида икки ўзаро богликлик, хаётни билиш ва унга бўлган муносабатни таркиб топтириш жараёни ажралиб тура­ди.
Мактаб таълимида табиий фанлар билан бир каторда (математика, хи­мия, биология, астрономия ва бошкалар) гуманитар фанларнинг хам тарби­явий мохияти жуда мухимдир. Масалан: Тарих фанини ўрганиш орқвали... Адабиёт ва санъатни ўрганиш ўқувчиларни чин инсон қилиб тарбиялашдаги энг зарур шартлардандир.
Таълим тарбиянинг бирлигини таъминлаш учун:
1. Баён қилинаётган укув материалларнинг мазмунини хам миллий хам ғоявий жихатдан тўғри ташқил қилиниши.
2. Ўкитилаётган мавзунинг илмий ва тилвий мохияти очиб берилиши, таълим жараенида хадислардан фойдаланиш имкониятини яратади.
3. Баён қилинаётган илмий билимнинг пухта ва мустахкам ўзлаштири­ши ва турмушда унга амал қилиниши.
4. Таълимда муаммоли жараённи вужудга келтириши, ўқувчининг қизи­кишлари, активлик ва ташаббускорлигини таъминлашга эътиборни кучайти­риши.
5. Таълим жараенида ўқувчиларнинг уюшкоклик, интизомлик ва жавоб­гарлигини сезиш, ўзаро ердам хиссасини таянишини таъминламок зарур.
2. Таълимда онглилик, фаоллик ва мустахкамлик коидаси. Бунда укитишни шундай ташқил этиш керакки, бунда ўқувчилар илмий билимларни хамда уларни амалда куллаш усулларини онгли ва фаол эгаллаб олишлари лозим.
Уларда ижодий ташаббускорлик ва укув фаолиятида мустақиллик, та­факкўр, нутк маданияти илмий дунёқараш, эътикод таркиб топади.
Ўкитиш онглилик коидаси ўқувчилар янги материалларни идрок қилиш­да таърифлаш, теоремалар, адабиетдан ёдлаш ифодаланишигина эмас, балки уларнинг хаетий ходисалар, жараенлар билан боглик бўлган мазмунини хам тушунтиришни талаб этади.
Ўкитиш жараенида онглилик ва фаоллик коидаси ўқувчиларда тафаккур ва нуткни ривожини назарда тутади.
Тафаккурни шакллантириш усулларидан бири мустақил хал қилиш, му­аммоли вазифалар куйишдир. Таълим жараёнида ўқувчиларни фаоллиги дас­таввал, уларнинг аклий фаолияти тафаккўр қилиш фаолиятидир. Онглилик ва фаоллик коидаси ўқувчиларни мехнат ва укишда ижодий фаолият усулла­рига ургатишни талиб этади. Мактаблар хакидаги хужжатлардаги тавсиялар дарсни ташқил қилишнинг фаол шакллларини куллаш юқори синфларда маъ­руза ва семинар машгулотларини бирга кушиб олиб бориш, ишлаб чикариш корхоналарига экскурсия, укув характеридаги топширикларни бажариш ва бошкалар хизмат қилади.