Таълим бериш технологияси (амалий машғулот) мавзу: «цех врачи ишининг гигиенага доир жиҳатлари. Ишчиларни даврий тиббий кўрикдан ўтказишга тайёрлаш»

1.Кириш
1.1.Мотивация

Жуда кўп саноат корхоналаридаги ишчи ва хизматчилар ишлаб чиқариш мухитидаги зарарли омиллар таъсирига дучор бўладилар. Ишчиларнинг саломатлигини сақлаш учун ва умумий ва касбий касалликларни олдини олиш мақсадида цех врачининг иши кўп қиррали хисобланади, айниқса ишнинг профилактика қисми, чунки ишнинг бу қисми фақат ишчиларнинг саломатлигини сақлабгина қолмай, балки улардаги толиқиш ва ўта толиқишлрни олдини олиади ва мехнат унумини оширади. Шунинг учун цех врачи профилактик ишларни тўғри режалаштириши ва амалга оширишни билиши, хамда ишчиларни тиббий кўриклардан ўтказиш тартиби ва қоидаларини билиши керак.

1.2.Фанлароро ва фан ичидаги богланиш
Умумий гигиена билан экология фанини укитиш талабаларнинг физика, киме, биология, анатомия ва одам физиологиясининг асосларини урганишда олган билимларига асосланади. Олинган билимлар талабалар томонидан кейинчалик клиник фанларга доир кафедраларда фойдаланилади.


2.Назарий кисм


2.1.МАШҒУЛОТНИНГ МАЗМУНИ
Ҳозирги кунда ишлаб чиқариш муҳитидаги зарарли ва ҳавфли ишлаб чиқариш омиллари таъсирига дучор бўлаётган ишчилар сони етарлича юқори: юқори шовқин даражаси, тебраниш, ишчи зонаси ҳавосининг газлар ва чанг заррачалари билан ифлосланганлиги, иш жойларининг етарлича ёритилмаганлиги, номувофиқ микроиқлим, шу билан бирга саноат корхоналарида оғир жисмоний меҳнат ҳанузгача бартараф қилинмаган. Шунга ўхшаш меҳнат шароитлари асосий касбий касалликларнинг шаклланишига сабабчи бўлади ва ишчиларнинг касалланиши ва меҳнатга яроқсизлик ҳолатларига олиб келади.
Касбий касалликларнинг юқори кўрсаткичлари қишлоқ хўжалигида, тўқимачилик ва енгил саноат корхоналарида, металлургия корхоналарида, авиация корхоналарида кузатилади. Ишчи зоналари ҳавосининг юқори даражадаги чангланганлиги оқибатида ишчиларда катта миқдорларда чангга оид бронхитлар пахтани қайта ишлаш корхоналарида, рангли металлургия корхоналарида ва қурилиш материалларини ишлаб чиқариш корхоналарида учратиш мумкин. Захарли химикатларни қўллаш натижасида қишлоқ хўжалиги меҳнаткашларида ўткир ва сурункали захарланишлар сони ортиб бормоқда.
Шунинг учун соғлиқни сақлаш органлари зиммасига меҳнат шароитларини яхшилаш ва соғломлаштириш, энг мувофиқ санитар-гигиеник шароитлар билан таъминлаш, умумий ва касбий патологияларни келтириб чиқарувчи ҳавфли омилларни бартараф қилиш бўйича катта жавобгарлик юклатилган. Бу йўналишда йирик саноат корхоналари қошидаги тиббий-санитария қисмлари ёки поликлиникалардаги мутаҳассис-терапевтлар томонидан ишчиларга тиббий-профилактик хизмат кўрсатишнинг аҳамияти жуда каттадир. Бундай ишлар цех участкаси принципи бўйича амалга оширилади. Цех врачи-терапевт ўзининг иш фаолиятини цех принципи асосида ташкил қилади, бу эса унга ўзига бириктирилган цехдаги меҳнат шароитини чуқур ўрганиш, зарарли омилларни аниқлаш, мехнат шароитинияхшилашга фаол таъсир кўрсатиш ва ишчиларнинг касалланиши ва жароҳатланишларини олдини олиш бўйича фаол ишлашга имкон беради.
Цех терапевтининг иши қуйидаги бўлимларни ўз ичига олади:
-ташкилий ишлар;
-даволаш-профилактика ишлари;
-санитар-гигиеник ва эпидемияга карши ишлар;
-санитар-окартув ишлари

1.Ташкилий ишлар:

-алоҳида бўлимлар бўйича иш режаларини тузиш (квартал, йиллик);
-цех тиббий пунктлари ишини ташкил қилиш;
-ўрта ва кичик тиббий ҳодимларнии ҳизмат кўрсатадиган цех ишчиларига проифлактик хизмат кўрсатиш масалаларига ўргатиш;
-соғлиқни сақлаш бўйича ўзидан юқори ташкилотлари, профсоюз органлари, ижтимоий таъминот, давлат санитар-эпидемиологик назорат марказлари идоралари билан ўз участкасидаги ишчиларга тиббий-профилактик хизмат кўрсатиш масалалари бўйича алоқада бўлиш;
-даврий тиббий кўриклар учун ишчилар контингентини аниқлаш бўйича (профсоюз ва ДСЭНМ билан ҳамкорликда) йиллик баённомаларни тузиш;
-дастлабки ва даврий тиббий кўрикларни ташкил қилиш;
-санитар-курорт даволаниш ва парҳезли овқатланишга муҳтож бўлган беморларни танлаш;
-ўз участкасида вақтинчалик меҳнатга яроқсизлик билан касалланиш даражасини тахлил қилиш;
-айрим бўлимлар бўйича ҳисоботлар (йиллик, квартал) ни тузиш.
2. Даволаш-профилактик ишлари.
-поликлиника шароитида терапевтик беморларни даволаш;
-ТСҚ стационари шароитида терпевтик беморларни даволаш;
-беморларга маслаҳатлар бериш;
-биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш;
-беморларни стационар даволанишга жўнатиш;
-вақтинчалик меҳнатга қобилиятсизликни экспертиза қилиш;
-дастлабки ва даврий тиббий кўрикларни ўтказиш;
-профилактик эмлашларни ўтказиш.

3. Санитар-гигиеник ишлар:

-корхонадаги технологик жараённи ўрганиш;
-ишлаб чиқариш муҳитидаги номувофиқ омилларни ўрганиш;
-меҳнат шароитлари бўйича хронометражли маълумотларни тузиш;
-меҳнат шароитини соғломлаштириш бўйича тадбирларнинг бажарилишини назорат қилиш;
-ишчиларда шахсий ҳимоя воситаларининг борлиги, ҳолати ва улардан фойдаланишни назорат қилиш;
-айрим гуруҳдаги ишчиларни диспансер кузатувига олиш;
-агар ишчиларда касб касалликларига шубҳа туғилса, меҳнат шароитига доир санитар -гигиеник таърифларни тузиш;
Эпидемияларга қарши ишлар:
-цех участкасига инфекциянинг кириб келишини олдини олиш бўйича тадбирларни ўтказиш;
-цех участкасида юқумли касалликларнинг тарқалиши бўйича тадбирларни ўтказиш;
-профилактик эмлашларнинг ўтказилишини назорат қилиш;
-дезинфекцияга оид тадбирларнинг ўтказилиш сифатини назорат қилиш.
4.Санитар-оқартув ишлари:
-муайян соҳадаги ишлар учун характерли бўлган касбий касалликларнинг олдини олиш масалалари бўйича суҳбат ёки маърузаларнинг матнини тайёрлаш;
-касб касалликларини олдини олиш масалалари бўйича ишчилар ўртасида маърузалар ўқиш ва суҳбатлар ўтказиш;
-соғлом турмуш тарзи, зарарли одатларнинг негатив оқибатлари ҳақидаги масалалар бўйича ишчилар ўртасида суҳбатлар ва маърузалар ўтказиш;
-зарарли меҳнат шароитларида ишлаганда шахсий ҳимоя воситаларидан фойдаланишнинг аҳамияти ҳақида ишчилар билан суҳбатлар ва маърузалар ўтказиш;
-касбий касалликлар ва соғлом турмуш тарзи масалалари бўйича санитар-бюллетенлар, плакатлар, буклетлар чиқариш.
Корхонада умумий ва касбий касалланишни камайтириш учун ЎзР ССВ -нинг 2000 йилдаги №300 буйруғига мувофиқ ўтказилиши керак бўлган дастлабки ва даврий тиббий кўрикларни ташкил қилиш ва ўтказиш муҳим аҳамиятга эгадир. Буйруқнинг мақсади - ишга киришда ўтказиладиган дастлабки ва ишлаш жараёнида саноат корхонаси ёки қишлоқ хўжалигидаги ишчиларни даврий тиббий кўриклардан ўтказишни тартибга солиш хисобланади. Буйруқ билан қуйидагилар тасдиқланган:
-касб касалликларини олдини олиш мақсадида, ишга қабул қилишдан олдин дастлабки ва иш давомида ўтказиладиган даврий тиббий кўрикларни ўтказилиши шартлигига асос бўлувчи зарарли моддалар ва номувофиқ ишлаб чиқариш омилларининг рўйхати;
-тиббий кўрикларни ўтказишда қатнашадиган мутахассис-врачларнинг таркиби;
-ҳавфли, зарарли ва номувофиқ ишлаб чиқариш омиллари билан боғлиқ бўлган ишларга қўйилмасликка асос бўлувчи тиббий кўрсатмалар рўйхати;
-иш турлари ва иш жараёнида айрим этиологик омиллар бўйича ўтказилиши шарт бўлган лаборатория ва функционал текширишларнинг рўёхати;
-ишга киришдан олдинги дастлабки ва ишлаш жараёнида даврий тиббий кўрикларни ўтказилишини бажарилиши шартлигини асословчи иш турларининг рўйхати;
-дастлабки ва даврий тиббий кўрикларнинг ўтказилиши шартлиги бўйича кўрсатма;
-бирламчи тиббий хужжатларнинг шаклларини рўйхати;
-касб касалликларининг рўйхати;
-касб касалликка учраган беморларни диспансер хисобига олиш тартиби ҳақидаги хужжат;
-касбий патология маркази ҳақидаги хужжат.


Дастлабки тиббий кўрик ўз олдига қуйидаги мақсадларни қўяди:
1.Жавобгарлик даражаси бўйича ажралиб турадиган, ишловчилар ва атрофдагилар учун ҳавфли касбларга, саломатлиги бўйича шу касбга бўлган талабларга тўлиқ жавоб кишиларнигина қўйиш. Мас., дальтонизм касаллигига учраган шахслар, транспортни бошқариш ишида ишламаслиги керак.
2.Ишга кирувчининг организмида бор бўлган касаллик, шу иш шароитида ёмонлашиши мумкин бўлса, бундай шахсларни шундай касбларга қабул қилмаслик.
Даврий тиббий кўрикларни ўтказиш, дастлабки тиббий кўрикдан ўтиши кўзда тутилган касбдагилар учун ҳам ўтказилади.

Даврий тиббий кўрикнинг вазифалари:

1.Касб касалликлари ёки касбий захарланишларнинг дастлабки белгиларини рўёбга чиқариш.

2.Этиологияси бўйича касбга боғлиқ бўлмаган, аммо мазкур касбга боғлиқ бўлган зарарлар билан алоқада бўлганда оғирлашиб кетиши мумкин бўлган касалликларни аниқлаш. Мас., Ўз бошидан гриппни ўтказган ва диэнцефал синдромли асорати қолган шахслар, тетроэтилқўрғошин таъсир этиши мумкин бўлган шароитларда ишлаши мумкин эмас.
3.Кўрикдан ўтказилган ва саломатлиги бўйича даволовчи-профилактик тадбирларга муҳтож бўлганларга шахсий тарзда шундай муолажаларни белгилаш.
4.Катта гуруҳдаги ишчилар учун касб касалликларига дучор бўлишни огоҳлантириш. Мас., битта цех ёки участкада бир нечта ишчида касб касаллигининг белгилари ёки унга шубҳа туғилса, меҳнат шароитининг номувофиқ эканлиги ёки технологик жараённинг бузилишидан дарак беради. Бўндай ҳолат меҳнат шароитини соғломлаштиришга доир тадбирларни зудлик билан ўтказилишига асос бўлади.
Тиббий кўриклар корхона қошидаги тиббий-санитария қисмлари ёки поликлиникалар томонидан ўтказилади. Корхона маъмурияти, касаба уюшмаси ва ДСЭНМ вакиллари билан
биргаликда ҳар йили даврий тиббий кўрикдан ўтказиш учун касаллиги аниқланган контингентлар ҳақида баённома тузади.
Даврий тиббий кўрикни ташкил қилиш ва ўтказиш босқичлари қуйидагилардан иборат:
-цех терапевтлари томонидан ўз участкаларидаги меҳнат шароитларини аниқлаш (зарарли омиллар, омилларнинг даражаси, касблар, ишчилар сони);
-тиббий кўрикдан ўтувчиларнинг тўлиқ Фамилияси, Исми, Шарифларини тузиш;
-даврий тиббий кўрик (ДТК) календар режасини тузиш;
-ДТК ни ўтказиш учун врачлик комиссияси таркибини аниқлаш;
-ДТК тайёргарлик ва ўтказиш графигини тузиш;
-зарурий лаборатория ва инструментал текширишларнинг рўйхатини тузиш;
-ДТК ўтказиш жойини белгилаш;
-корхона бўйича ишчиларнинг тиббий кўрикка келиш графиги ҳақида буйруқ чиқариш.
Ишчиларни тиббий кўрикка келишларини корхона маъмурияти таъминлайди. Битта касбий гуруҳга кирувчиларни кўрикдан ўтказиш қисқа вақт ичида бўлиши керак, чунки клиник ва лаборатор текшириш маълумотлари синхрон бўлиши лозим. Тиббий кўрик хужжатлари аниқ ва тўлиқ бўлмиши керак. Корхонадаги асосий касбий зарарлар ҳақидаги маълумот аниқ кўрсатилиши, зарарли касбда ишловчиларнинг иш стажлари календар саналар бўйича келтирилиши, касбий анамнез календар кетма-кетликда бўлиб, ишчининг бошқа корхонада ишлаши давомида қандай зарарли омилларга учрагани календар йил,ой, кун хисобида кўрсатилиши керак, чунки кўрик давомида аниқланган патология охирги касбида эмас, балки олдинги иш жойида бошланган бўлиши мумкин.
Тиббий кўрик натижалари беморнинг амбулатор картасига, диспансер кузатувининг назорат картасига ва ишчининг тиббий кўрикдан ўтказилгандаги махсус картасига ёзилади.
Тиббий кўрик ўтказилгандан сўнг унинг натижалари ҳар бир кўрикдан ўтказилган ишчига нисбатан шахсий хулоса чиқариш ва
даволаш-согломлаштириш тадбирларини ўтказишнинг зарурлигини белгилаш мақсадида муҳокама қилинади.
Олинган натижаларга боғлиқ холда чиқариладиган хулоса турли мазмунда бўлиши мумкин:
-амалий соғлом;
-турли орган ва системалар томонидан (қайси орган ва ситема эканлигини кўрсатиш) аниқ кўзга ташланмайдиган ўзгаришларни аниқланиши билан боғлиқ ҳолда, шу шахсни диспансер назоратига ва даволаш (қурсатилиши керак) белгиланади;
-умумий касаллиги бор бўлиши билан боғлиқ ҳолда (қандай касаллик) амбулатория ёки стационарда қўшимча даволанишга муҳтож;
-умумий касаллиги борлиги аниқланганлиги учун (қандай касаллик) санатория-курортда даволанишга йўлланма ёки парҳезли овқатланишни белгиланишга мухтож;
-умумий касалик (қандай) аниқланиши билан боғлиқ ҳолда, ЎзР ССВ нинг 2000 йилдаги № 200 буйруғига асосланиб, ўз касбида ишни давом эттириши мумкин эмас ва зарарли ишлаб чиқариш омиллари (кўрсатиш ) таъсир этмайдиган касбга ўтказилиши лозим;
касбий касалликнинг клиник белгилари аниқланиши муносабати билан касб касаллигининг ривожланишига шубҳа туғилиши (қайси касб касаллиги) билан боғлиқ холда, шу касалликнинг касбга алоқадорлиги ва кейинчалик иш билан таъминлаш масаласини хал қилиш мақсадида, меҳнат шароитига санитар-гигиеник тавсифнома берилиши ва беморни ихтисослаштирилган клиникага жўнатиш хақида тавсия.