Talabni qondirish va bugungi turmush darajamizga erishish uchun. Bizning shaharlarimiz, sanoat tarmoqlarimiz va boshqalarni ta'minlaydigan energiya manbalari har xil

Energiya turlari va ularning xususiyatlari va Energiya turlari
Energiya turlari va ularning xususiyatlari. Energiya va uning turlari Bularning barchasi turli xil energiya turlari. Tabiatdagi barcha jarayonlar energiya talab qiladi. Har qanday jarayonda energiyaning bir shakli boshqasiga aylanadi. Oziq-ovqat - kartoshka, non va boshqalar. energiya zahiralari hisoblanadi. Biz Yerda ishlatadigan deyarli barcha energiya Quyoshdan keladi. Yerga 100 million kuchli elektr stantsiyalari ishlab chiqaradigan energiyani uzatadi. Energiya turlari Energiya turli shakllarda mavjud. Issiqlik, yorug'lik va energiyadan tashqari, kimyoviy energiya, kinetik va potentsial ham mavjud. Elektr lampochkasi issiqlik va yorug'lik energiyasini chiqaradi. Ovoz energiyasi yordamida uzatiladi. To'lqinlar quloq pardasini tebranishiga olib keladi va shuning uchun biz tovushlarni eshitamiz. jarayonida kimyoviy energiya ajralib chiqadi. Oziq-ovqat, yoqilg'i (ko'mir, benzin) va batareyalar kimyoviy energiya zaxiralari hisoblanadi. Oziq-ovqat mahsulotlari - bu tanada chiqariladigan kimyoviy energiya zahiralari. Harakatlanuvchi jismlar kinetik energiyaga ega, ya'ni. harakat energiyasi. Jism qanchalik tez harakat qilsa, uning kinetik energiyasi shunchalik katta bo'ladi. Tezlikni yo'qotib, tana kinetik energiyani yo'qotadi. Harakatlanuvchi jism statsionar jismni urib, unga kinetik energiyasining bir qismini o'tkazadi va uni ichiga oladi. Oziq-ovqatlardan olingan energiyaning bir qismi hayvonlar kinetik energiyaga aylanadi. Potensial energiyaga kuch maydonida, masalan, tortishish yoki magnit maydonda joylashgan jismlar egalik qiladi. Elastik yoki elastik jismlar (cho'zish qobiliyatiga ega) kuchlanish yoki elastiklikning potentsial energiyasiga ega. Mayatnik eng yuqori nuqtada bo'lganda maksimal potentsial energiyaga ega bo'ladi. Ochilgan bahor o'zining potentsial energiyasini chiqaradi va soatdagi g'ildiraklarning aylanishiga olib keladi. O'simliklar energiya oladi va ozuqa moddalarini ishlab chiqaradi - kimyoviy energiya zahiralarini yaratadi. Energiya transformatsiyasi Energiyaning saqlanish qonunida aytilishicha, energiya yo'qdan yaratilmaydi va izsiz yo'qolmaydi. Tabiatda sodir bo'ladigan barcha jarayonlar bilan bir turdagi energiya boshqasiga aylanadi. Chiroq batareyalarining kimyoviy energiyasi elektr energiyasiga aylanadi. Lampochkada elektr energiyasi issiqlik va yorug'likka aylanadi. Bir turdagi energiya boshqasiga aylanishini ko'rsatish uchun biz ushbu "energiya zanjiri" ga misol keltirdik. Ko'mir - ko'p yillar oldin yashagan o'simlikning siqilgan qoldiqlari. Bir marta ular Quyoshdan energiya olishdi. Ko'mir kimyoviy energiya zaxirasidir. Ko'mir yoqilganda uning kimyoviy energiyasi issiqlik energiyasiga aylanadi. Issiqlik energiyasi qiziydi va u bug'lanadi. Bug 'turbinani aylantiradi. shu bilan kinetik energiya - harakat energiyasini ishlab chiqaradi. Jeneratör kinetik energiyani elektr energiyasiga aylantiradi. Turli xil qurilmalar - lampalar, isitgichlar, magnitafonlar elektr energiyasini iste'mol qiladi va uni tovush, yorug'lik va issiqlikka aylantiradi. Ko'pgina energiya konvertatsiya jarayonlarining yakuniy natijalari yorug'lik va issiqlikdir. Energiya yo'qolmasa-da, u kosmosga ketadi va uni qo'lga olish va ishlatish qiyin. quyosh energiyasi Quyosh energiyasi elektromagnit to'lqinlar shaklida keladi. Faqat shu tarzda energiya kosmos orqali uzatilishi mumkin. U fotovoltaik hujayralar yordamida elektr energiyasini ishlab chiqarish yoki quyosh kollektorlarida suvni isitish uchun ishlatilishi mumkin. Kollektor paneli quyoshning issiqlik energiyasini o'zlashtiradi. Rasmda qismdagi kollektor paneli ko'rsatilgan. Qora panel Quyoshdan keladigan issiqlik energiyasini o'zlashtiradi va quvurlardagi suv isitiladi. Quyosh tomonidan isitiladigan uyning tomi shunday tartibga solinadi. Quyosh energiyasi maishiy ehtiyojlar va isitish uchun ishlatiladigan suvga o'tkaziladi. Haddan tashqari issiqlik energiya omboriga kiradi. Energiya kimyoviy reaktsiyalar natijasida saqlanadi. Energiya resurslari Bizga uylarni yoritish va isitish, ovqat pishirish, zavodlarni ishga tushirish va mashinalarni ko‘chirish uchun energiya kerak. Bu energiya yoqilg'ining yonishi natijasida hosil bo'ladi. Energiyani olishning boshqa usullari mavjud - masalan, ishlab chiqariladi gidroelektrostantsiyalar. Uylarini pishirish va isitish uchun deyarli yarmi o'tin, go'ng yoki ko'mir yoqadi. Yog'och, ko'mir, neft va tabiiy gaz deyiladi qayta tiklanmaydigan resurslar chunki ular faqat bir marta ishlatiladi. Quyosh, shamol, suv qayta tiklanadigan energiya manbalari, chunki ular o'zlari energiya ishlab chiqarishda yo'qolmaydi. O'z faoliyatida odam energiya ishlab chiqarish uchun qazilma boyliklardan foydalanadi - 77%, yog'och - 11%, qayta tiklanadigan energiya manbalaridan - 5% va - 3%. Ko'mir, neft va tabiiy gazni biz chaqiramiz qazilma yoqilg'i, Biz ularni Yerning ichaklaridan chiqarganimizdek. Ular o'simliklar va hayvonlarning qoldiqlaridan hosil bo'lgan. Biz foydalanadigan energiyaning qariyb 20 foizi ko'mirdan olinadi. Yoqilg'i yoqilganda, karbonat angidrid va boshqa gazlar ajralib chiqadi. Bu qisman kislotali yomg'ir va issiqxona effekti kabi hodisalarning sababidir. Energiyaning atigi 5 foizi qayta tiklanadigan manbalardan olinadi. Bu quyosh, suv va shamol energiyasidir. Qayta tiklanadigan energiya manbalaridan yana biri bu parchalanish natijasida hosil bo'lgan gazdir. Organik moddalar chirishda gazlar, xususan, metan ajralib chiqadi. U asosan uylarni isitish va suvni isitish uchun ishlatiladigan tabiiy gazdan iborat. Ming yillar davomida odamlar shamol energiyasidan yelkanli qayiqlarni harakatga keltirish va shamol tegirmonlarini aylantirish uchun foydalanganlar. Shamol ham elektr energiyasi ishlab chiqarishi va suvni pompalay oladi. Energiya va quvvat bloklari Energiya miqdorini o'lchash uchun maxsus birlik - joule (J) ishlatiladi. Ming joul bir kilojoulga (kJ) teng. Oddiy olma (taxminan 100 g) 150 kJ kimyoviy energiyani o'z ichiga oladi. 100 g shokoladda 2335 kJ mavjud. Quvvat - vaqt birligi uchun sarflanadigan energiya miqdori. Quvvat vattlarda (Vt) o'lchanadi. Bir vatt soniyasiga bir joulga teng. Muayyan mexanizm ma'lum bir vaqt ichida qancha ko'p energiya ishlab chiqarsa, uning kuchi shunchalik katta bo'ladi. 60 Vt lampochka soniyasiga 60 J, 100 Vt lampochka esa sekundiga 100 J energiya sarflaydi. Samaradorlik Har qanday mexanizm bir turdagi energiyani iste'mol qiladi (masalan, elektr) va uni boshqa turdagi energiyaga aylantiradi. Mexanizmning ishlash koeffitsienti (COP) qanchalik katta bo'lsa, iste'mol qilinadigan energiyaning katta qismi kerakli energiyaga aylanadi. Deyarli barcha avtomobillarning samaradorligi past. O'rtacha avtomobil benzinning kimyoviy energiyasining atigi 15 foizini kinetik energiyaga aylantiradi. Boshqa barcha energiya issiqlikka aylanadi. Floresan lampalar an'anaviy lampalarga qaraganda samaraliroq, chunki lyuminestsent lampalar ko'proq elektr energiyasini yorug'likka aylantiradi va issiqlik ishlab chiqarish uchun kamroq sarflanadi. Energiya - bu ishni bajarish qobiliyati: narsalarni ko'chirish, harakatlantirish, issiqlik, tovush yoki elektr energiyasini ishlab chiqarish. Energiya nima? Energiya hamma joyda yashiringan - issiqlik va yorug'lik energiyasi ko'rinishidagi quyosh nurlarida, tovush energiyasi shaklida o'yinchida va hatto to'plangan kimyoviy energiya shaklida ko'mir bo'lagida. Biz energiyani oziq-ovqatdan olamiz va avtomobil dvigateli uni yoqilg'idan - benzin yoki gazdan oladi. Ikkala holatda ham bu kimyoviy energiya. Energiyaning boshqa shakllari mavjud: issiqlik, yorug'lik, tovush, elektr, yadro. Energiya ko'rinmas va nomoddiy narsadir, lekin to'planishi va bir shakldan ikkinchisiga o'tishga qodir. U hech qachon yo'qolmaydi. mexanik harakat Energiyaning asosiy turlaridan biri kinetik - harakat energiyasidir. Yuqori tezlikda harakatlanadigan og'ir jismlar engil yoki sekin harakatlanuvchi jismlarga qaraganda ko'proq kinetik energiya olib yuradi. Masalan, avtomobilning kinetik energiyasi bir xil tezlikda ketayotgan yuk mashinasinikidan kamroq. Issiqlik energiyasi Kinetik energiyasiz issiqlik energiyasi mavjud emas. Jismoniy tananing harorati uning tarkibidagi atomlarning harakat tezligiga bog'liq. Atomlar qanchalik tez harakat qilsa, ob'ekt shunchalik issiq bo'ladi. Shuning uchun jismning issiqlik energiyasi uning atomlarining kinetik energiyasi hisoblanadi. Energiya aylanishi Quyosh Yerdagi asosiy energiya manbai hisoblanadi. U doimo energiyaning boshqa shakllariga aylanadi. Tabiiy energiya manbalariga, shuningdek, neft, gaz va ko'mir kiradi, ular aslida quyosh energiyasi bilan etarli darajada ta'minlanadi. Kelajak uchun zaxira Energiyani saqlash mumkin. Buloq siqilganda energiyani saqlaydi. Bo'shatilganda u to'g'rilanadi va potentsial energiyani kinetik energiyaga aylantiradi. Tosh tepasida yotgan tosh ham potentsial energiyaga ega, u yiqilganda u kinetik energiyaga aylanadi. Energiya transformatsiyasi Energiyaning saqlanish qonuni shuni ko'rsatadiki, energiya hech qachon yo'qolmaydi, faqat boshqa shaklga aylanadi. Masalan, velosipedda ketayotgan bolakay tormozlanib to‘xtab qolsa, uning kinetik energiyasi nolga tushadi. Ammo u butunlay yo'q bo'lib ketmaydi, balki boshqa energiya turlariga - issiqlik va tovushga o'tadi. Velosiped shinalarining yerga ishqalanishi issiqlik hosil qiladi, bu esa yerni ham, g‘ildiraklarni ham isitadi. Ovoz energiyasi esa tormoz va shinalarning chiyillashida namoyon bo'ladi. Ish, energiya va quvvat Energiyani uzatish ishdir. Bajarilgan ish miqdori kuchning kattaligiga va jismning harakatlanadigan masofasiga bog'liq. Misol uchun, og'ir vaznli shtangani ko'tarish juda ko'p ish qiladi. Ishning bajarilish tezligi quvvat deb ataladi. Og'ir atletikachi og'irlikni qanchalik tez ko'tarsa, uning kuchi shunchalik katta bo'ladi. Energiya joulda (J) va quvvat vattda (Vt) o'lchanadi. Energiya iste'moli Energiya hech qachon yo'qolmaydi, lekin agar u ish uchun ishlatilmasa, u behuda ketadi. Energiyaning katta qismi issiqlik ishlab chiqarishga sarflanadi. Masalan, elektr lampochkasi elektr energiyasining faqat beshdan bir A qismini yorug'likka aylantiradi, qolgan qismi esa keraksiz issiqlikka ketadi. Avtomobil dvigatellarining past samaradorligi yoqilg'ining etarli miqdorda isrof qilinishiga olib keladi. Peyntbolning energiyasi O'yinda energiya doimiy ravishda o'z holatini o'zgartiradi - potentsial kinetikaga kiradi. Harakatlanuvchi to'p avtomat qismidagi ishqalanish tufayli to'xtab qolishga intiladi. Uning energiyasi ishqalanish kuchini engishga sarflanadi, lekin yo'qolmaydi, balki issiqlikka aylanadi. O'yinchi belkurakni surish bilan to'pga qo'shimcha energiya berganda, to'pning harakati tezlashadi. Ko'rib chiqilayotgan masalalar: 1. Energiya tushunchasi. 2. Energiya turlari 3. Energiyani tayinlash va undan foydalanish. Atrofimizdagi dunyoda materiya materiya, maydon va fizik vakuum shaklida mavjud. Materiya va maydon shaklida materiya massa, impuls va energiyaga ega. Har qanday harakat, o'zaro ta'sir va umuman mavjudlikning zaruriy sharti energiya iste'moli, energiya almashinuvidir. Kishilik jamiyatida moddiy va ma’naviy madaniyat darajasi iste’mol qilinadigan energiya miqdori bilan chambarchas bog‘liqdir. Har qanday mamlakat iqtisodiyotini energiya bilan ta'minlash darajasi belgilaydi. Xo'sh, energiya nima? 1. Energiya va uning turlari Energiya- tabiat hodisalarining umumbashariy asosi, madaniyat va butun inson faoliyatining asosi. Shu bilan birga, energiya degani materiya harakatining bir-biriga aylanishi mumkin bo'lgan turli shakllarini miqdoriy baholash. Fizika fanining tushunchalariga ko'ra, energiya - jism yoki jismlar tizimining ishni bajarish qobiliyatidir. Tabiatda 20 ga yaqin ilmiy asoslangan energiya turlari mavjud. Shuningdek, energiya turlari va shakllarining turli tasniflari mavjud. Inson kundalik hayotida ko'pincha quyidagi energiya turlariga duch keladi: mexanik, elektr, elektromagnit, issiqlik, kimyoviy, atom (yadro ichidagi), tortishish va boshqa turlari. Amalda faqat 4 turdagi energiya to'g'ridan-to'g'ri ishlatiladi: issiqlik ( 70-75%), mexanik (20-22%), elektr(3-5%), elektromagnit- engil (15%). Barcha iste'mol qilinadigan energiyaning uchdan ikki qismidan ko'prog'i texnik ehtiyojlar, isitish, pishirish uchun issiqlik sifatida ishlatiladi, qolgan qismi mexanik, birinchi navbatda transport inshootlarida va elektr energiyasida ishlatiladi. Bundan tashqari, elektr energiyasidan foydalanish ulushi doimiy ravishda oshib bormoqda. Agar energiya- moddiy nuqtalar yoki jismlarning harakat holatining o'zgarishi natijasi, keyin deyiladi kinetik; u jismlar harakatining mexanik energiyasini, molekulalar harakatidan kelib chiqadigan issiqlik energiyasini o'z ichiga oladi. Agar energiya ma'lum bir tizim qismlarining nisbiy holatining yoki uning boshqa jismlarga nisbatan pozitsiyasining o'zgarishi natijasi bo'lsa, u deyiladi. salohiyat; u universal tortishish qonuni bilan tortilgan massalar energiyasini, bir hil zarrachalarning joylashuvi energiyasini, masalan, elastik deformatsiyalangan jismning energiyasini va kimyoviy energiyani o'z ichiga oladi. Tabiatshunoslikda energiya tabiatiga qarab quyidagi turlarga bo'linadi. mexanik energiya- alohida jismlar yoki zarralarning o'zaro ta'sirida, harakatida namoyon bo'ladi. U jismning harakat yoki aylanish energiyasini, elastik jismlarni (prujkalarni) egish, cho'zish, burish, siqish paytidagi deformatsiya energiyasini o'z ichiga oladi. Bu energiya eng ko'p turli xil mashinalarda - transport va texnologiyada qo'llaniladi. Issiqlik energiyasi- moddalar molekulalarining tartibsiz (xaotik) harakati va o'zaro ta'siri energiyasi. Ko'pincha har xil turdagi yoqilg'ilarni yoqish natijasida olinadigan issiqlik energiyasi isitish, ko'plab texnologik jarayonlarni (isitish, eritish, quritish, bug'lanish, distillash va boshqalar) amalga oshirish uchun keng qo'llaniladi. Elektr energiyasi elektr zanjirida harakatlanuvchi elektronlarning energiyasi (elektr toki). Elektr energiyasi elektr dvigatellari yordamida mexanik energiya olish va materiallarni qayta ishlash uchun mexanik jarayonlarni amalga oshirish uchun ishlatiladi: maydalash, maydalash, aralashtirish; elektrokimyoviy reaktsiyalarni o'tkazish uchun; elektr isitish moslamalari va pechlarda issiqlik energiyasini olish; materiallarni to'g'ridan-to'g'ri qayta ishlash uchun (elektroeroziv ishlov berish). Ushbu turdagi energiya quyidagi omillar tufayli eng mukammal hisoblanadi: Yonuvchan minerallar yoki suv manbalari konlari yaqinida uni ko'p miqdorda olish imkoniyati; Nisbatan kichik yo'qotishlar bilan uzoq masofalarga tashish qulayligi; Boshqa turdagi energiyaga aylanish qobiliyati; Atrof-muhit ifloslanishining yo'qligi; Ishlab chiqarishni avtomatlashtirish va robotlashtirishning yuqori darajasiga ega prinsipial yangi texnologik jarayonlarni yaratish imkoniyatlari. kimyoviy energiya- bu moddalar atomlarida "saqlangan" energiya bo'lib, u moddalar orasidagi kimyoviy reaktsiyalar paytida chiqariladi yoki so'riladi. Kimyoviy energiya ekzotermik reaksiyalar (masalan, yoqilg'ining yonishi) jarayonida issiqlik energiyasi shaklida chiqariladi yoki galvanik elementlar va batareyalarda elektr energiyasiga aylanadi. Ushbu energiya manbalari yuqori samaradorlik (98% gacha), lekin kam quvvat bilan tavsiflanadi. magnit energiya- doimiy magnitlarning energiyasi, ular energiyaning katta ta'minotiga ega, lekin uni juda istaksiz ravishda "beradi". Elektr toki zanjirdan o'tganda, o'tkazgich atrofida magnit maydon hosil bo'ladi. Elektr va magnit energiyalar bir-biri bilan chambarchas bog'liq bo'lib, ularning har birini boshqasining "teskari" tomoni deb hisoblash mumkin. Elektr va magnit energiya bir-biri bilan chambarchas bog'liq bo'lganligi sababli, amalda elektromagnit energiya tushunchasi qo'llaniladi. elektromagnit energiya elektromagnit to'lqinlarning energiyasidir, ya'ni. harakatlanuvchi elektr va magnit maydonlari. U ko'rinadigan yorug'lik, infraqizil, ultrabinafsha, rentgen nurlari va radio to'lqinlarni o'z ichiga oladi. Ro'yxatga olingan nurlanish diapazonlari to'lqin uzunligi (va chastotasi) bo'yicha farqlanadi: Radioto'lqinlar - 10 -2 sm dan ortiq; Infraqizil nurlanish - 2 * 10 -4 - 7, 4 * 10 -5; Ko'rinadigan yorug'lik - 7, 4*10 -5 -4*10 -5; (420-760 nm); Ultraviyole nurlanish - 4 * 10 -5 -10 -6; rentgen nurlanishi - 10 -5 -10 -12; Gamma nurlanishi - 10 -12 sm dan ortiq. Shunday qilib, elektromagnit energiya nurlanish energiyasidir. Radiatsiya energiyani elektromagnit to'lqin energiyasi shaklida olib yuradi. Radiatsiya yutilganda uning energiyasi boshqa shakllarga, ko'pincha issiqlikka aylanadi. Atom energiyasi- radioaktiv moddalar atomlarining yadrolarida lokalizatsiya qilingan energiya. U og'ir yadrolarning bo'linishi (yadro reaktsiyasi) yoki engil yadrolarning sintezi (termoyadro reaktsiyasi) paytida chiqariladi. Ushbu turdagi energiyaning eski nomi - atom energiyasi ham mavjud, ammo bu nom ko'pincha issiqlik va mexanik ko'rinishdagi ulkan energiya chiqishiga olib keladigan hodisalarning mohiyatini aniq aks ettirmaydi. Gravitatsion energiya- massiv jismlarning o'zaro ta'siri (gravitatsiyasi) tufayli energiya, u kosmosda ayniqsa sezilarli. Er sharoitida bu, masalan, Yer yuzasidan ma'lum bir balandlikka ko'tarilgan jism tomonidan "saqlangan" energiya - tortishish kuchi. Ko'pincha ular maxsus energiya turlariga ajratiladi biologik va ruhiy energiya. Biroq, tabiatshunoslikning zamonaviy qarashlariga ko'ra, aqliy va biologik jarayonlar fizikaviy va kimyoviy jarayonlarning maxsus guruhidir, lekin ular yuqorida tavsiflangan energiya turlari asosida amalga oshiriladi. Shunday qilib, namoyon bo'lish darajasiga qarab, farqlash mumkin makrokosmosning energiyasi- tortishish, jismlarning o'zaro ta'sir energiyasi - mexanik, molekulyar o'zaro ta'sir energiyasi - issiqlik, Energiyaga, darajasida shakllangan mikrodunyo, murojaat qiling - atomlarning o'zaro ta'sirining energiyasi - kimyoviy; radiatsiya energiyasi - elektromagnit; atomlarning yadrolarida mavjud bo'lgan energiya - yadro. Zamonaviy ilm-fan hali aniqlanmagan boshqa energiya turlarining mavjudligini istisno qilmaydi, lekin dunyoning yagona tabiiy-ilmiy manzarasini va energiya tushunchasini va energiyaning saqlanish qonunini buzmaydi. SI xalqaro birliklar tizimida energiya birliklari qabul qilingan Joule(J). 1 J ekvivalenti 1 nyuton x metr (Nm). Agar hisob-kitoblar issiqlik bilan bog'liq bo'lsa, biologik ob'ektlarning energiyasini va boshqa ko'plab energiya turlarini hisoblash bilan, energiya birligi sifatida tizimdan tashqari birlik ishlatiladi - kaloriya(kal) yoki kilokaloriya (kkal), 1kal \u003d 4,18 J. Elektr energiyasini o'lchash uchun ular shunday birlikdan foydalanadilar. Vatt soat(Vt, kVt, MVt), 1 Vt=3,6 MJ. Mexanik energiyani o'lchash uchun 1 kg m = 9,8 J qiymati ishlatiladi. Tabiatda to'g'ridan-to'g'ri qazib olinadigan (yoqilg'i, suv, shamol energiyasi, Yerning issiqlik energiyasi, yadro) va elektr, issiqlik, mexanik, kimyoviy moddalarga aylantirilishi mumkin bo'lgan energiya deyiladi. asosiy. Energiya resurslarining tugash qobiliyatiga ko'ra tasnifiga muvofiq, birlamchi energiya ham tasniflanishi mumkin. Shaklda. 1 asosiy energiya tasnifi sxemasini ko'rsatadi. To'lqin energiyasi geotermal energiya Dengiz to'lqinlarining energiyasi bioyoqilg'i Shamol energiyasi quyosh energiyasi An'anaviy bo'lmagan energiya turlari Gazsimon yoqilg'ilar Suyuq yoqilg'ilar Qattiq yoqilg'ilar Atom energiyasi Daryo gidroenergetikasi organik yoqilg'i Energiyaning an'anaviy shakllari asosiy energiya Guruch. 1. Birlamchi energiyaning tasnifi Birlamchi energiyani maxsus qurilmalarda - stantsiyalarda aylantirgandan so'ng, odam tomonidan olingan energiya deyiladi ikkinchi darajali(elektr energiyasi, bug 'energiyasi, issiq suv va boshqalar). Iste'mol qilinadigan barcha energiyaning yarmidan bir oz ko'prog'i texnik ehtiyojlar, isitish, pishirish uchun issiqlik sifatida ishlatiladi, qolgan qismi - mexanik, birinchi navbatda transport inshootlarida va elektr energiyasida. Elektr energiyasini haqli ravishda zamonaviy tsivilizatsiyaning asosi deb hisoblash mumkin. Bu uning afzalliklari va foydalanish qulayligi bilan bog'liq. Ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish (uskunalar, asboblar, kompyuterlar), kundalik hayotda inson mehnatini mashina mehnati bilan almashtirishning texnik vositalarining mutlaq ko'pchiligi elektr asosiga ega. Elektr energiyasi energiyaning eng ko'p qirrali shakli hisoblanadi. U kundalik hayotda va xalq xo'jaligining barcha tarmoqlarida keng qo'llanilishini topdi. Maishiy elektr jihozlarining to'rt yuzdan ortiq turlari mavjud: muzlatgichlar, kir yuvish mashinalari, konditsionerlar, fanatlar, televizorlar, magnitafonlar, yoritish moslamalari va boshqalar. Sanoatni elektr energiyasisiz tasavvur qilib bo'lmaydi. Qishloq xo'jaligida elektr energiyasidan foydalanish doimiy ravishda kengayib bormoqda: hayvonlarni boqish va sug'orish, ularga g'amxo'rlik qilish, isitish va shamollatish, inkubatorlar, isitgichlar, quritgichlar va boshqalar. Elektrlashtirish- xalq xo'jaligining har qanday tarmog'ining texnik taraqqiyotining asosi. Bu foydalanish uchun noqulay bo'lgan energiya resurslarini universal energiya turiga - har qanday masofaga uzatilishi mumkin bo'lgan, boshqa energiya turlariga, masalan, mexanik yoki issiqlikka aylantirilishi va iste'molchilar o'rtasida taqsimlanishi mumkin bo'lgan elektr energiyasi bilan almashtirish imkonini beradi. Elektr energiyasining afzalliklari: 1. Elektr energiyasi universaldir, uni turli maqsadlarda ishlatish mumkin. Xususan, uni issiqlikka, yorug'likka aylantirish juda oson. Bu, masalan, elektr yorug'lik manbalarida (akkor lampalar), metallurgiyada ishlatiladigan texnologik pechlarda, turli isitish va isitish qurilmalarida amalga oshiriladi. Elektr energiyasini mexanik energiyaga aylantirish elektr motorlarining drayvlarida qo'llaniladi. 2. Elektr energiyasini iste'mol qilganda, uni cheksiz ezish mumkin. Shunday qilib, elektr mashinalarining kuchi, ularning maqsadiga qarab, har xil: texnologiyaning ko'plab sohalarida va uy-ro'zg'or buyumlarida ishlatiladigan mikromotorlardagi vattning fraktsiyalaridan tortib, elektr stansiyasi generatorlarida million kilovattdan ortiq katta qiymatlarga qadar. 3. Elektr energiyasini ishlab chiqarish va uzatish jarayonida uning quvvatini jamlash, kuchlanishni oshirish va elektr stansiyasidan istalgan hajmdagi elektr energiyasini sim orqali ham qisqa, ham uzoq masofalarga u barcha iste’molchilarga uzatish mumkin. . Tabiatshunoslikning insoniyat hayoti davomida rivojlanishi inkor etmay isbotlab berdiki, energiya hech qachon yo'qdan yaratilmaydi va izsiz yo'q bo'lib ketmaydi, u faqat bir shakldan ikkinchisiga o'tadi, ya'ni. barcha turdagi energiya yig'indisi doimiy bo'lib qoladi. Bu koinotning eng asosiy qonunlaridan birining mohiyatidir - energiyani tejash qonuni. Energiyadan foydalanish bilan bog'liq har qanday masalalarni muhokama qilishda texnologiyada nom ostida ma'lum bo'lgan tartibli harakat energiyasini farqlash kerak. erkin energiya(mexanik, kimyoviy, elektr, elektromagnit, yadro) va xaotik harakat energiyasi, ya'ni. issiqlik.Erkin energiyaning har qanday shakli deyarli to'liq ishlatilishi mumkin. Shu bilan birga, issiqlikning xaotik energiyasi mexanik energiyaga aylantirilganda issiqlik shaklida yo'qoladi. Biz molekulalarning tasodifiy harakatini to'liq tartibga solib, uning energiyasini erkinga aylantira olmaymiz. Bundan tashqari, hozirgi vaqtda eng ko'p ishlatiladigan kimyoviy va yadro energiyasini elektr va mexanik energiyaga to'g'ridan-to'g'ri aylantirishning deyarli hech qanday usuli yo'q. Moddalarning ichki energiyasini issiqlikka, so'ngra katta muqarrar issiqlik yo'qotishlari bilan mexanik yoki elektr energiyasiga aylantirish kerak.Shunday qilib, foydali ishlarni bajargandan so'ng, barcha turdagi energiya amalda yaroqsiz bo'lgan pastroq haroratli issiqlikka aylanadi. keyingi foydalanish uchun. Energiyaning saqlanish qonuni turli sohalarda - Nyuton mexanikasidan tortib yadro fizikasigacha o'z tasdig'ini topdi. Bundan tashqari, energiyaning saqlanish qonuni nafaqat tasavvur hosilasi yoki tajribalarni umumlashtirishdir. Shuning uchun biz eng buyuk nazariyotchi fiziklardan biri Puankarening quyidagi fikriga to'liq qo'shilishimiz mumkin: “Biz energiyaga umumiy ta'rif bera olmaganimiz uchun, uning saqlanish printsipi doimiy bo'lib qoladigan narsa borligini anglatadi. Shuning uchun, kelajakdagi tajribalar bizni dunyo haqida qanday yangi g'oyalarga olib kelmasin, biz oldindan bilamiz: ularda ENERGIYA deb atalishi mumkin bo'lgan doimiy narsa bo'ladi. “Energiyani tejash asoslari” fani bo‘lajak mutaxassisni energiya ishlab chiqarish, o‘zgartirish va uzatish jarayonida sodir bo‘ladigan jarayonlarni hisoblashning umumiy qonuniyatlari va yondashuvlari haqidagi bilimlar bilan qurollantirishga mo‘ljallangan.