|
GEOGRAFIYA VA TABIIY RESURSLAR FAKULTETI GEODEZIYA KARTOGRAFIYA VA KADASTR YO’NALISHI 3-BOSHQICH TALABASINING
UMUMGEOGRAFIK KARTALARNI LOYIHALASH VA TUZISH FANIDAN
2-AMALIY ISH
MAVZU: Mayda masshtabli umumgeografik kartalarni o’rganish va unga tasvirlangan relyeflarni usullarini bayon etish.
BAJARDI: Abdusalimov E
QABUL QILDI: Mo’minov A.
TOSHKENT 2022.
Mayda masshtabli umumgeografik kartalarni o’rganish va unga tasvirlangan relyeflarni ulushini bayon etish.
Topshiriqning maqsadi: Mayda mashshtabli obzor topgrafik umumgeografik xaritalarda relyefni tasvirlash usullarini o’rganish; xaritalarni legendasini taqqoslab tahlil qilishda relyefni gipsometrik usulda tasvirlashining asosiy vazifalarini belgilash.
Ishning natijasi: topshiriqni bajarishda ilmiy tadqiqot sifatida xizmat qiluvchi referat yoziladi, unda tasvirlayotgan relyefni gipsometrik usulda tasvirlashning asosiy prinsiplari ta’riflanadi va xaritani o’rganish natijalari keltiriladi. Shuningdek jadvallar, sxemalar, namunalar matnga ilova qilinadi.
Relyef umumgeografik karîalarda tasvirlanadigan eng murakkab element hisobîanadi. Oddiy shakllar eni va bokyi masshtab asosida kichraytirilib tasvirlansa, relyefni uchinchi bir ko‘rsatkichi —balandligi ham tasvirlanishi kerak.
Relyef — Yer yuzasidagi past-balandliklarni, jarlik va cho‘kmalarni, tog‘lik va tekisliklarni o ‘zida mujassam qilgan landshaftning asosiy elem entlaridan biri hisobîanadi. Relyef geologik jarayon bilan bog'liq bo‘lib, uning shakllanishida roli katta.Yer yuzasidagi gidrografik elem entlarning shakllanishida, kosmiik va tuproq lar tarqalishida, ekologik vaziyat rivojianishida, muhandislik inshootlam i loyihalashda, aholi yashaydigan shahar va posyolkalar qurilishida, dehqonchilikda relyefining roli katta bo‘lib, u bilan hisoblashmay bo’lmaydi.
Yer yuzasining relyefi xilma-xil bo‘lib, ularni tasvirlash ham har xil bo‘ladi. Relyefi tekisliroq bo‘lgan hududlar bilan, relyefi baland-pastliklardan iborat bo'lgan hududlarni bir xil usulda tasvirlab bo’lïmaydi.
Masalan, tekislik hududlar gorizontallar bilan tasvirlansa aniqlik darajasi yuqori bo‘lsada , o‘quvchanligi past bo‘ladi. Relyefi balandliklar, tog‘liklar bo’lgan hududlarda gorizontallar bilan tasvir- langanda ham , relyefning xususiyatlari to ‘liq ifodalanmaydi. Shuning uchun gorizontallar oralig‘i ranglar bilan bo‘yab ko'rsatiladi. Ba’zi relyef shakllari borki, ularni gorizontallar bilan tasvirlab bo’lmaydi. Masalan, jarliklar, karstlar, osilib turgan tog‘ jinslari, g‘oriar va h.k.lar.
Umuman relyefni teng ya’ni izoliniyalar (gorizontallar) va belgilar b ilan tasvirlash mumkin. Geomorfologik kartalarda miqdoriy rang bilan ba’zan areallar bilan, ham tasvirlanishi mumkin. Gipsom etrik kartalarda relyefni tasvirlashda maxsus qoida va talablar borki, ularni albatta hisobga olish kerak.
Ular:—tasvirlam ing mctrik o'lcham ligi, ya’ni kartada joyning absoiyut balandligini aniqlash va balandliklar orasidagi farqni hisoblash, qiyalik burchaklarni aniqlash va yer yuzasi notekisligini ko‘rish;
tasvirlam ing nafisligi, rclyefning tekisligi va notekisligini bir m e’yorda ko‘rsatilishi va o'quvchid a tasvirlangan relyef to‘g‘risida ko‘rgazmali shakl hosil bo‘lishiga erishish;
tasvirlangan relycfda morfologik o‘xshashlik bolishligi, ya’ni relyefning tipologik xususiyatlari va tarkibi kolrinib turishi kerak. Yuqorida keltirilgan talablarni bajarish butun relyefni kartaga olish tarixda namoyon boladi, har xil davrlarda birinchi o’bringa tasvirning ko‘rgazmaliligi, hajmli yoki aniq metrik o‘lchamli ko‘rsatishga intilish kuzatilsa, ba’zi davrlarda relyefning morfologik o‘x- shashligini tasvirlashga yoki bu talablarni bitta kartada ko‘rsatishga harakat qilingan.
Eski kartalarda relyef sxem atik perspektiv (uzoqdan manzarali tasvirlash) usulda alohidagi tepalik, baland joylar, tog‘lar ko‘rinishida tasvirlangan. Relyef elementlarini bo‘rttirib ko‘rsatish uchun lepaliklar soyasi bilan qoplangan. bu relyef suratli tasviriash usuli ham deb atalgan. Bu usulga relyefning absolyut yoki nisbiy balandliklari zarur emas, faqat suv ayirg‘ichlarning umumiy joylashishi, asosiy tog’ tizmalari yo‘nalishini bilish kerak, xolos. Bunday tasvirlash usuli albatta, shartli bo’lib, hech qanday geometrik aniqlik haqida so‘z yuritilishi mumkin emas.
Do'stlaringiz bilan baham: |
