Talabasining iqtisodiyot nazariyasi fanidan mustaqil ish

Xususiy yoki davriy iqtisodiy qonunlar 
– talab qonuni, taklif qonuni va
qiymat qonuni.
3
.Maxsus o’ziga hos iqtisodiy qonunlar
–qo’shimcha qiymat qonuni
.
Iqtisodiy kategoriyalar 
(ilmiy tushunchalar) – doimo takrorlanib turadigan,
iqtisodiy jarayonlar va real xodisalarning ayrim tomonlarini ifoda etadigan ilmiy-
nazariy tushunchalardir. Masalan, bozor, kapital, ishchi kuchi, moliya, kredit, narx,
pul shular jumlasidandir.

---

Xulosa
Xulosa qilib qadimda iqtisodiy faoliyatning asosiy shakli uy xo’jaligi
doirasida ro’y bergan. Shuning uchun qadimgi grek olimlarining (Ksenofont,
Platon, Aristotel) asarlarida iqtisodiyot
–
uy xo’jaligi va uni yuritish qonunlari
ma‘nosida tushunilgan, chunki islom diniga oid adabiyotlarda tejamkorlikka
alohida e‘tibor berilgan. 
Lekin, hozirgi davrda iqtisodiyot keng ma‘nosi anglatib, faqatgina uy yoki
individual xo’jalik yuritish yoki tejamkorlik ma‘nosini anglatmaydi. Balki,
iqtisodiyot – yirik xususiy xo’jalik, jamoa xo’jaligi, hissadorlik jamiyatlari, davlat
xo’jaliklaridan, moliya va bank tizimlaridan, xo’jaliklararo, davlatlararo
birlashmalar, korporatsiyalar, kontsernlar, qo’shma korxonalar, davlatlar
o’rtasidagi turli iqtisodiy munosabatlaridan iborat usha murakkab ijtimoiy tizimini
anglatadi. 
Umuman olganda, “iqtisodiyot” – bu oddiy tushuncha sifatida xo’jalik va
xonadon a‘zolari o’rtasida o’zaro iqtisodiy aloqalari va iqtisodiy munosabatlarini
bildiradi. Keng ma‘noda “iqtisodiyot” - butun jahon mamlakatlari va ularning
xalqlar o’rtasidagi iqtisodiy munosabatlar majmuisidir
Iqtisodiyotning asosiy mazmuni va mohiyati shundan iboratki, tabiatdagi
cheklangan resurslardan unumli va oqilona foydalanib, xalq ommasini to’xtovsiz
o’sib borayotgan moddiy va nomoddiy ehtiyojlarini uzluksiz ravishda qondirib
borishdir degan xulosa keldim.
Iqtisodiyot tarkibiy tuzilishi va uni yaxlitliliga bo’yicha – jahon iqtisodiyoti,
mamlakat iqtisodiyoti, milliy iqtisodiyot, tarmoq iqtisodiyoti, funktsional
iqtisodiyot, mintaqa iqtisodiyoti, korxona va firma iqtisodiyoti, oila iqtisodiyotidan

---

iboratdir. Bu ko’rinishdagi iqtisodiyot turlarini yaxlitlashtirib, makroiqtisodiyot va
mikroiqtisodiyot deb yuritiladi. 
Jamiyatning iqtisodiy rivojlanishi ko‘p qirrali jarayon bo‘lib, iqtisodiy o‘sishni, 
iqtisodiyotdagi tarkibiy o‘zgarishlarni, aholi turmush sharoiti va sifatini oshirishni 
qamrab oladi.
Iqtisodiy rivojlanishning turli modellari ma'lum (Germaniya, AQSH, Xitoy, 
Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari, Rossiya, Yaponiya va boshqa mamlakatlar 
modeli). Ammo ularning barcha xilma-xilligi va milliy xususiyatlari bilan bu 
jarayonni tavsiflovchi umumiy qonuniyatlar va parametrlar mavjud.
Iqtisodiy rivojlanish darajasiga ko'ra rivojlangan davlatlar (AQSh, Yaponiya, 
Germaniya, Shvetsiya, Fransiya va boshqalar) ajratiladi; rivojlanayotgan 
(Braziliya, Hindiston va boshqalar), shu jumladan eng kam rivojlangan (asosan 
Tropik Afrika davlatlari), shuningdek, o'tish davridagi iqtisodiyoti bo'lgan davlatlar
(sobiq Sovet respublikalari, Markaziy va Sharqiy Evropa mamlakatlari, Xitoy, 
Vetnam, Mo'g'uliston), ularning aksariyati rivojlangan va rivojlanayotgan 
mamlakatlar o'rtasida oraliq o'rinni egallagan.
Umuman olganda, jamiyatning iqtisodiy rivojlanishi qarama-qarshi va o'lchash 
qiyin bo'lgan jarayon bo'lib, u to'g'ri chiziqda, ko'tarilish chizig'i bo'ylab davom eta
olmaydi. Rivojlanishning o'zi notekislik, jumladan o'sish va tanazzul davrlari, 
iqtisodiyotdagi miqdor va sifat o'zgarishlari, ijobiy va salbiy tendentsiyalar bilan 
tavsiflanadi. Bu 90-yillarda aniq namoyon bo'ldi. Rossiyada iqtisodiy tizimni 
o'zgartirish bo'yicha progressiv islohotlar ishlab chiqarishning qisqarishi va aholi 
daromadlarining keskin farqlanishi bilan birga kelganda. Ehtimol, iqtisodiy 
rivojlanishni o'rta va uzoq muddatli istiqbolda, shuningdek, bir mamlakat yoki 
butun jahon hamjamiyatida ko'rib chiqish kerak.
Dunyoning alohida mamlakatlari va mintaqalarining iqtisodiy rivojlanishining 
notekisligi, ayniqsa, XX asrning ikkinchi yarmida, Osiyo eng jadal rivojlanayotgan
mintaqaga aylanganda yaqqol namoyon bo'ldi. Shunday qilib, Yaponiya, keyin 
Xitoy va Janubi-Sharqiy Osiyoning yangi sanoatlashgan mamlakatlari kabi 
davlatlar iqtisodiy taraqqiyotda katta muvaffaqiyatlarga erishdilar. Ko'p jihatdan 
ularning sharofati bilan rivojlanayotgan mamlakatlarda yalpi ichki mahsulotning 
o'sish sur'ati ushbu davrda (1950 yildan hozirgi kungacha) rivojlangan 
mamlakatlarning tegishli ko'rsatkichidan deyarli ikki baravar ko'paydi, buning 
natijasida ikkinchisining jahon iqtisodiyotidagi ulushi 63 dan 63 tagacha kamaydi. 
52,7%, rivojlanayotgan mamlakatlar ulushi esa 21,7% dan 31,4% gacha o'sdi.
Iqtisodiyot o‘tish davridagi mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanishida katta 
o‘zgarishlar ro‘y berdi.
Tropik Afrika davlatlarida eng og'ir iqtisodiy vaziyat yuzaga keldi. Bu erda yalpi 
ichki mahsulotning o'sish sur'ati bozor iqtisodiyotiga ega barcha mamlakatlar 
orasida eng past bo'ldi, ularning 
solishtirma og'irlik
XX asr oxiriga kelib jahon 
iqtisodiyotida. 2,3% dan 1,8% gacha kamaydi.