Xulosa
Xulosa qilib qadimda iqtisodiy faoliyatning asosiy shakli uy xo’jaligi
doirasida ro’y bergan. Shuning uchun qadimgi grek olimlarining (Ksenofont,
Platon, Aristotel) asarlarida iqtisodiyot
–
uy xo’jaligi va uni yuritish qonunlari
ma‘nosida tushunilgan, chunki islom diniga oid adabiyotlarda tejamkorlikka
alohida e‘tibor berilgan.
Lekin, hozirgi davrda iqtisodiyot keng ma‘nosi anglatib, faqatgina uy yoki
individual xo’jalik yuritish yoki tejamkorlik ma‘nosini anglatmaydi. Balki,
iqtisodiyot – yirik xususiy xo’jalik, jamoa xo’jaligi, hissadorlik jamiyatlari, davlat
xo’jaliklaridan, moliya va bank tizimlaridan, xo’jaliklararo, davlatlararo
birlashmalar,
korporatsiyalar, kontsernlar, qo’shma korxonalar, davlatlar
o’rtasidagi turli iqtisodiy munosabatlaridan iborat usha murakkab ijtimoiy tizimini
anglatadi.
Umuman olganda, “iqtisodiyot” – bu oddiy tushuncha sifatida xo’jalik va
xonadon a‘zolari o’rtasida o’zaro iqtisodiy aloqalari va iqtisodiy munosabatlarini
bildiradi. Keng ma‘noda “iqtisodiyot” - butun jahon mamlakatlari va ularning
xalqlar o’rtasidagi iqtisodiy
munosabatlar majmuisidir
Iqtisodiyotning asosiy mazmuni va mohiyati shundan iboratki, tabiatdagi
cheklangan resurslardan unumli va oqilona foydalanib, xalq ommasini to’xtovsiz
o’sib borayotgan moddiy va nomoddiy ehtiyojlarini uzluksiz ravishda qondirib
borishdir degan xulosa keldim.
Iqtisodiyot tarkibiy tuzilishi va uni yaxlitliliga bo’yicha – jahon iqtisodiyoti,
mamlakat iqtisodiyoti,
milliy iqtisodiyot, tarmoq iqtisodiyoti, funktsional
iqtisodiyot, mintaqa iqtisodiyoti, korxona va firma iqtisodiyoti, oila iqtisodiyotidan
iboratdir. Bu ko’rinishdagi iqtisodiyot turlarini yaxlitlashtirib, makroiqtisodiyot va
mikroiqtisodiyot deb yuritiladi.
Jamiyatning iqtisodiy rivojlanishi ko‘p qirrali jarayon bo‘lib, iqtisodiy o‘sishni,
iqtisodiyotdagi tarkibiy o‘zgarishlarni, aholi turmush sharoiti va sifatini oshirishni
qamrab oladi.
Iqtisodiy rivojlanishning turli modellari ma'lum (Germaniya, AQSH, Xitoy,
Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari, Rossiya, Yaponiya va boshqa mamlakatlar
modeli). Ammo ularning barcha xilma-xilligi va milliy
xususiyatlari bilan bu
jarayonni tavsiflovchi umumiy qonuniyatlar va parametrlar mavjud.
Iqtisodiy rivojlanish darajasiga ko'ra rivojlangan davlatlar (AQSh,
Yaponiya,
Germaniya, Shvetsiya, Fransiya va boshqalar) ajratiladi; rivojlanayotgan
(Braziliya, Hindiston va boshqalar), shu jumladan eng kam rivojlangan (asosan
Tropik Afrika davlatlari), shuningdek, o'tish davridagi iqtisodiyoti bo'lgan davlatlar
(sobiq
Sovet respublikalari, Markaziy va Sharqiy Evropa mamlakatlari, Xitoy,
Vetnam, Mo'g'uliston), ularning aksariyati rivojlangan va rivojlanayotgan
mamlakatlar o'rtasida oraliq o'rinni egallagan.
Umuman olganda, jamiyatning iqtisodiy rivojlanishi qarama-qarshi va o'lchash
qiyin bo'lgan jarayon bo'lib, u to'g'ri chiziqda, ko'tarilish chizig'i bo'ylab davom eta
olmaydi. Rivojlanishning o'zi notekislik, jumladan o'sish va tanazzul davrlari,
iqtisodiyotdagi miqdor va sifat o'zgarishlari, ijobiy va
salbiy tendentsiyalar bilan
tavsiflanadi. Bu 90-yillarda aniq namoyon bo'ldi. Rossiyada iqtisodiy tizimni
o'zgartirish bo'yicha progressiv islohotlar ishlab chiqarishning qisqarishi va aholi
daromadlarining keskin farqlanishi bilan birga kelganda. Ehtimol, iqtisodiy
rivojlanishni o'rta va uzoq muddatli istiqbolda, shuningdek,
bir mamlakat yoki
butun jahon hamjamiyatida ko'rib chiqish kerak.
Dunyoning alohida mamlakatlari va mintaqalarining iqtisodiy rivojlanishining
notekisligi, ayniqsa, XX asrning ikkinchi yarmida, Osiyo eng jadal rivojlanayotgan
mintaqaga aylanganda yaqqol namoyon bo'ldi. Shunday qilib, Yaponiya, keyin
Xitoy va Janubi-Sharqiy Osiyoning yangi sanoatlashgan mamlakatlari kabi
davlatlar iqtisodiy taraqqiyotda katta muvaffaqiyatlarga erishdilar. Ko'p jihatdan
ularning sharofati bilan rivojlanayotgan mamlakatlarda yalpi ichki mahsulotning
o'sish sur'ati ushbu davrda (1950 yildan hozirgi kungacha) rivojlangan
mamlakatlarning tegishli ko'rsatkichidan deyarli ikki baravar ko'paydi, buning
natijasida ikkinchisining jahon iqtisodiyotidagi ulushi 63 dan 63 tagacha kamaydi.
52,7%, rivojlanayotgan mamlakatlar ulushi esa 21,7% dan 31,4% gacha o'sdi.
Iqtisodiyot o‘tish davridagi mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanishida katta
o‘zgarishlar ro‘y berdi.
Tropik Afrika davlatlarida eng og'ir iqtisodiy vaziyat yuzaga keldi. Bu erda yalpi
ichki mahsulotning o'sish sur'ati bozor iqtisodiyotiga ega barcha mamlakatlar
orasida eng past bo'ldi,
ularning
solishtirma og'irlik
XX asr oxiriga kelib jahon
iqtisodiyotida. 2,3% dan 1,8% gacha kamaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
