Talabalari uchun darslik

1. Sutemizuvchi hayvonlar jinsi genetik jihatdan belgilashning qanday
tipiga kiradi?
A. Urg‘ocliilar geterogametali, erkaklari gomogametali
B. Urg‘ochilar XO, erkaklari XX
S. Urg‘ochilar gomogametali, erkaklari geterogametali 
D. Jinsiy xromosomalarga nisbatan autosomalar ko‘pligi
2. Parrandalarda jins qanday belgilanadi?
A. Urg‘ochi jins gomogametali, erkak jins geterogametali
B. Uig‘ochi jins bitta jinsiy xromosoma, erkagida ikki jinsiy xromosoma 
S. Urg‘ochi jins geterogametali, erkak jins gomogametali
D. Urg‘ochi va erkaklari gomogametali
3. Erkak jins gomogametali organizm
A. Chumchuq, kaptar
B. Ayiq, yo‘lbars 
S. Odam, drozofila 
D. Quyon, tulki
4. Erkak jins geterogametali organizjn
A. Kaptar, qaldirg‘och
B. Timsoh, bo‘ri
5. Odam, drozofila
D. Chumchuq, musicha
5. Erkak va urgbchi organizmningo \zarofarqlanmaydigan xromosomalari
qanday ataladi?
A. Jinsiy xromosomalar
B. Metasentrik
5. Poliploidlar, akrosentrik 
D. Autosomalar
6. Jinsni shakllanishida qanday omillar rol o*ynaydi?
A. Gonadalar
B. Gormonlar
S. Jinsiy xromosomalar 
D. A-C
7. Qaysi xromosoma kasalliklarida jinsiy xromatin mavjud?
A. Shershevskiy-Temer sindromida
B. Klaynfelter sindromida 
S. Daun sindromida
D. Patau sindromida

---

7§. Jins bilan birikkan holda belgilar (genlar) ning irsiylanishi 
Tayanch tushunchalar: 
Jins bilan birikkan holda belgilaming irsiylanishi, 
gemizigota, kris-kross chatishtirish, jinsiy xromosomalar tarqalmagandagi 
belgilarning irsiylanishi, X xromosoma birikkan holatdagi irsiylanish, 
jins biian cheklangan va jinsga bog‘liq belgilar, jinsni erta bilishning genetik 
usuli.
l.Jinsga birikkan belgilar (genlar)ning irsiylanishi
Mendel olib borgan tajribalar chatishtirishda qaysi belgili o‘simlikni 
urug‘chi, qaysi belgili o‘simlikni changchi sifatida olinishidan qat’iy 
nazar birinchi avlodda bir xil natija ya’ni donning sariq rangi yashil 
rangi ustidan, gulning qizil rangi oq rangi ustidan dominantlik qilishi 
aniqlangan. Biroq keyinchalik ayrim jinsli organizmlami chatishtirish 
bo‘yicha o‘tkazilgan tajribalar ba’zi holatlarda belgilar jinsga birikkan 
holda avloddan-avlodga o‘tishini ya’ni to‘g‘ri va resiprok chatishtirish 
har xil natija berishini ko‘rsatdi. Shunga binoan ba’zi genlar jinsiy 
xromosomalarda joylashgan boisa кегак, degan taxmin ilgari surildi va 
uning to‘g‘riligi tajribalar asosida isbotlab berildi.
T.Moigan va uning shogirdlari drozofila meva pashshasida ayrim genlar 
jinsga birikkan holatda irsiylanishini kashf etdi. Bu hodisa irsiyatning 
xromosoma nazariyasini 
yaratishda dastlabki poydevor boidi.
Morgan tajribalarini birida drozofilaning ko‘z rangini irsiylanishi 
o‘rganildi. Ko‘zning qizil rangi dominant, oq rangi esa retsessiv ekanligi 
maium boidi. Chatishtirish uchun olingan uig‘ochi qizil ko‘zli gomozigota 
drozofila genotipi Х^Х™+, oq ko‘zli erkakniki X^Yboiadi*.
Ularni o‘zaro chatishtirish natijasida 
dagi urg‘ochi va erkak 
drozofilalaming ko‘zi qizil boiadi. Bunga sabab, qizil rangni ifoda qiluvchi 
gen urg‘ochi organizm jinsiy hujayralarida erkak organizmdagi ko‘zning 
oq rangini ifodalovchi genga nisbatan ikki hissa ko‘pligidir. Mabodo Ғ^ 
dagi qizil ko‘zli urg‘ochi va erkak drozofilalar o‘zaro chatishtirilsa, F, 
dagi urg‘ochi drozofilalaming hammasi qizil koczli, lekin ularning 25 
foizi gomozigota, 25 foizi geterozigota holatda. erkaklarining ham 25 
foizi qizil ko‘zli, 25 foizi oq ko‘zli boiadi. Buni tubandagicha tasvirlash 
mumkin. (24-rasm)