Talabalar uchun talablar

Дутор мусиқа чолғуси. Дутор ҳам танбур оиласига мансуб мусиқа чолғуларидан ҳисобланади.Чунки танбурнинг дастлабки нусхалари икки торли бўлиб дутор деб ҳам аталган.Дуторнинг ясалиш тартиби ҳам айнан танбурдек, фақат косахонаси бўлак-бўлак чўплардан тайёрланади.Яъни косахонани тайёрлаш учун махсус қолаб (қолиб) ясалади.Торлари иккита бўлиб, аввал ипакдан, кейинчалик эса ичакдан тайёрланган. 1920 -йилларда Бухорода 13-14 пардали дуторлар бўлиб, дуторларда мақом асарлари ижро этилмаслиги, харраги паст бўлганлиги учун ижрочиларини ўз панжараларини дутор косахонасига тегиб кетиши, лекин дутор ижрочилигида Самарқандлик устоз Ҳожи Абдулазиз Расулов дуторда моҳирона ижро этганлиги учун ҳам унинг дутор чалиш маҳоратига юқори баҳо берилади¹⁶. Эронда танбур номли мусиқа чолғуси бўлиб, лекин дуторга ўхшаб панжа воситасида мусиқий асарлар ижро этилади.Дутор чолғуси Ўрта Осиё ҳудудида учрайди. Қозогистон, Қирғизистон, Ўзбекистон ҳудудидаги Қорақалпоғистон автоном вилоятларида бир хил дуиор. Ўзбекистон ва Тожикистонда бир хил дуторлар мавжуд.
Ўзбекистонда эса ажойиб садо берувчи дуторлар бўлиб, бу дуторлар Усто Тоҳир Бухороий ва Усто Усмон Тошкандийлар томонидан тайёрланган бўлиб, кейинги йилларда халқ устолари Усто Фахриддин, Усто Муҳаммад Сиддиқ, Усто Тўхтамуродлар томонидан тайёрланаётган дуторлар Усто Тоҳир ва Усто Усмон тайёрлаган дуторлардан айнан нусха олинган. Ҳозирги кунда Ўзбекистонда катта дутор, кичик дутор, қавурғали дутор, қозма дутор каби дуторлар Бухоро, Самарқанд, Фарғона, Тошкент маҳалгоҳларида учрайди. Тожикистоннинг Кўлоб, Қоратегин, Ванж маҳалгоҳларида ҳам турли хил дуторлар учрайди. Ўзбекистоннинг Олий ва Ўрта мусиқа даргоҳларида Фахриддин Содиқов, Ориф Қосимов, Абдусамад Илёсов, Боқижон Раҳимжонов, Абдураҳим Ҳамидов, Даврон Балиқов, Илёс Лутфуллаев, Аҳмаджон Абдураҳимов ва бошқалар дутор синфлари бўйича устозлик қилади.
Най мусиқа чолғуси. Най мусиқа чолғуси барча шарқ халқларида учрайди.Кўпгина давлатларда най мусиқа чолғуси ётиқ ҳолда ижро этилса, баъзи давлатларда эса тик ҳолда ижро этилади.
Най мусиқа чолғусининг яратилиши ҳақида турли хил маълумотлар мавжуд.Улардан бирида гўё най темирчиларнинг оловини ҳавоси орқали пуфлаб берадиган нарсасига қиёс қилиб Хоразмшоҳ Мавлоно Сафиуддин Ал-Мўмин томонидан ихтиро қилинган дейилади¹⁷. Най мусиқа чолғуси зардолидан, тутдан, ғаровдан, нуқра, кумуш ёки мисдан ясалади.Унда етти овоз чиқарувчи тешик пардалар бўлиб, биттаси алоҳида оғиздан нафас бериш учун, олтитаси бир жойда бирин-кетин олти бармоққа мосланиб, булар асосий садо чиқарувчи айлана пардалар ҳисобланади.
1924 йилларда Бухорода мавжуд най чолғуси тўғрисида қуйидагича маълумотлар берилган: "Най қамиш маъносида форсийча бир сўздир. Най "биринж" ё "бақир"дан (кумуш ёки мис) ясаладур"¹⁸. Яъна бир асарда танбур мусиқа чолғусини созланишида Бухорода мавжуд найлардан фойдаланилганлиги яъни мис най "сол", ёғоч най "ля-бемол", ғаров най "ля" товушларини бериб, асар ижросида танбур юқоридаги найлардан бири - "сол", "ля-бемол" ёки "ля" товушларига соз қилинар экан. (Н.Миронов. Мусиқа Ўзбеков. Самарканд. 1929. 12 с.)Ўзбекистонда най мусиқа чолғуси мусиқа ижрочилигида кенг миқёсда қўлланилади. Най сози ижрочилигида ўзига хос ижрочилик йўлларига эга бўлган Устозлардан - Абдуқодир Исмоилов, Ҳомиджон Жалолов, Аюб Қодиров, Саиджон Калонов, Ҳалимжон Жўраев, Абдул Аҳад Абдурашидов, Мирза Тоҳиров, Аҳмаджон Собиров, Тожикистонда эса Нисон Шоулов ва бошқалар шулар жумласидандир. Ўзбекистон давлат консерваториясида най синфи бўйича профессор Мирза Тоҳиров ва доцент Аҳмаджон Собиров устозлик қилди.