Talaba huquqi va vazifasi

Qoplovchi toq jinslaridan ag’darmalar qosil qilish
Foydali qazilma konlarini ochiq usulda qazib olish ma'lum bir hajmdagi qoplovchi tog’ jinslarini qazish va tashishning zaruriyatiyligi bilan bog’liqdir.
Tashiladigan qoplovchi tog’ jinslari shu maqsad uchun maxsus tayyorlangan maydonlarga joylashtiriladi.
Qoplovchi tog’ jinslarini joylashtirish natijasida hosil bo’lgan uyum – ag’darma deyiladi.
Ishlab chiqarish jarayonida tog’ jinslarini ag’qdarmalarga joylashtirish – ag’darma hosil qilish deyiladi.
Agar ag’darma oldin qazib o’tilgan kar’yer maydonida joylashgan bo’lsa, ichki ag’darma, kar’yer chegarasidan tashqarida joylashgan bo’lsa, tashqi ag’darma deyiladi.

Ma’ruza 12

FOYDALI QAZILMALARNI QAZIB OLISH BOSQICHLARI VA KON LAHIMLARI. RUDA KONLARINING UMUMIY TAVSIFI VA O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI. RUDA KONLARINI OCHISH VA TAYYORLASH.
Reja:
1. Konlarni qazib chiqarish bosqichlari.
2. Vertikal kon lahimlari.
3. Gorizontal kon lahimlari.
4. Qiya kon lahimlari.
5. Kamera va qazish lahimlari.
6. Rudalarning foydali komponentlar turlariga qarab bo’linishi.
7.Ruda konlariningo’ziga xos xususiyatlari.
8.Ruda yo’qotilishi va sifatsizlanishi.
9.Ruda konlarining yotqiziqlari.
10.Ruda konlarini ochish usullari.
11.Tayyorlash sxemasini tanlash.
Darsning maqsadi: talabalarga konlarni qazib olish bosqichlari, kon lahimlarining turlariga oid nazariy bilimlar berish, ruda konlarining tasnifi va o’ziga xos xususiyatlari haqida bilimlar berish va ulardan qazib olish texnologiyalarini tanlashda foydalana bilish ko’nikmalarini shakllantirish va talabalarga konlarni ochish va tayyorlashga oid nazariy bilimlar berish va ularni amaliyotda qo’llay olish ko’nikmalarini hosil qilish.


Konlarni qazib chiqarish bosqichlari.
Foydali qazilmalardan turli maqsadlarda foydalanish faqat ular massivdan ajratib olinib yer yuziga chiqarib berilgandan so’nggina amalga oshirilishi mumkin.
Foydali qazilmalarni qazishga tayyorlash, massivdan ajratib olish, tashish, yer yuziga chiqarish va boshqa jarayonlar bilan bog’liq bo’lgan ishlar majmui - kon ishlari deyiladi.
Yer qobig’ida kon ishlarini olib borish natijasida foydali qazilma tanasi va kon jinslari orasida sun'iy bo’shliqlar hosil bo’ladi. Bu bo’shliqlar kon lahimlari deb yuritiladi. Kon lahimlari bajaradigan vazifalariga ko’ra razvedka va kon qazish (ekspluatatsion) lahimlarga ajratiladi.
Konlarni qazib chiharish 3 ta boshichdan tashkil topadi: konni ochish, shaxta maydonini qazishga tayyorlash va bevosita foydali qazilmani qazib olish. Shunga ko’ra ekspluatatsion kon lahimlari ham uchga, ya'ni kapital (kon ochuvchi), kon tayyorlov (zahirani bir qismini qazishga tayyorlovchi) va qazish (foydali qazilmani bevosita qazib olishga tegishli) lahimlarga bo’linadi.
O’tilgan joyga nisbatan kon lahimlari ochiq va yyyyer osti kon lahimlariga ajraladi. Ochiq kon lahimlari yer yuzida, yyyyer osti lahimlari esa - kon jinslari orasida barpo etiladi. Yer qobig’ida joylashishi bo’yicha kon lahimlari vertikal, gorizontal va qiya bo’lishi mumkin. Ular bevosita yer yuzi bilan tutashgan va tutashmagan bo’lishi mumkin.