Талаб ва таклиф назарияси. Талаб, унинг манбалари ва таъсир қилувчи омиллари

Глоссари:
Таклиф (supply) – бу ишлаб чиқарувчилар ва сотувчилар томонидан берилган нархларда сотилиши мумкин бўлган товарлар миқдори.
Талаб (demand) – берилган нархларда харидорлар томонидан сотиб олиниши мумкин бўлган товарлар миқдори.
Таклиф қонуни – тўғридан-тўғри нарх ўзгариши билан боғлиқ холда таклифнинг ўзгариши.
Талаб қонуни – нархдан бошқа омиллар ўзгармаганда талаб миқдори билан нарх ўртасидаги боғлиқлик.
Истеъмолчи ортиқчалиги (ютуғи) – истеъмолчи товарлар учун тўлаши мумкин бўлган нархлар билан товарларга бозорда хақиқий тўланган нархлар айирмаларининг йиғиндиси.
Ишлаб чиқарувчи ортиқчалиги (ютуғи) – товарларниг хақиқий нархларидан чекли (бир бирлик қўшимча товар ишлаб чиқаришга кетган) харажатларни айирмалари йиғиндисига тенг.
P_e – мувозанат нарх
Q_e – мувозанат махсулот миқдори
В учбурчак юзи - ишлаб чиқарувчи ортиқчалигини ифодалайди ва у қуйидагича хисобланади:

А учбурчак юзи – истеъмолчи ортиқчалигини ифодалайди ва уни қуйидаги формула бўйича хисоблаш мумкин:

Бу ерда: Р_мах – талабни нолга тенглаштирувчи нарх
Мисол. Р қ 100 сўм бўлганда, талаб Q_D қ 0 бўлсин. Мувозанат нарх P_E қ 50 сўм бўлганда Q_D қ Q_S қ Q_E қ 200. Истеъмолчи ва ишлаб чиқарувчи ортиқчалигини хисоблаймиз.





Таклиф чизиғи (supply curve) – товар нархи билан таклиф қилинадиган ушбу товар миқдори ўртасидаги боғлиқликни ифодаловчи эгри чизиқ.
Талаб чизиғи (demand curve) – товар нархи билан сотиб олинадиган ушбу товар миқдори ўртасидаги боғлиқликни ифодаловчи эгри чизиқ.
Шахс талаби (individual demand) – битта истеъмолчининг товарга талаби.
Ўриндош товарлар (substitution goods) – истеъмол қилишда бир-бирини ўрнини босувчи товарлар ёки бир хил эхтиёжни қондирувчи товарлар.