Takrir Takrirni takror

Takrir
Takrirni takror ham derlar va ul ma‘noning takriri, ya‘ni ani muqarraru muhaqqaq qilmoq yanglig‘ nukta uchun lafzni takrorlamaktin iboratdur.
Alloma debturkim, ma‘no takriri shubhani inkor qilmoq o‘rnida mustahsandur, andoqkim (bayt):
Tan, garchi az zarurat durast az tu, ammo
Til pesh-i tust doim chaqqan va summa haqqo

Yoki ta‘zim, ya‘ni bir nimani ulug‘lamoq o‘rnida, andoqkim (bayt):

Yor bar qavl-i kason bardosht az holam nazar,
Kor mushkil shud, chi sozam kor mushkil shud digar.

Va tahdidni ta‘kidlamak kibi, andoqkim (bayt):

Har ki kaj bozad nazar bo mahvasham,
Mekusham az tiri ohash mekusham.

Va isti‘zob, ya‘ni takrorlangan nimaning zikridin rohatlanmog‘u lazzatlanmoq yanglig‘,andoqkim (bayt):

Habib omad, habib, ey dil, bashorat,
Ki xohad burd hush az mo ba g‘orat.

Va kalom davom etib turg‘anda eslab turmoq kibi va necha nimaning bir nimaga taaluqi yanglig‘, andoqkim ar-rahmon surasinda har yerdakim, Alloh taolodin bir ne‘matu minnat zikr etilsa, andin so‘ng ushbu oyat-i karima mazkur bo‘lur: fabiayyi oloi rabbikumo tukazibboni.

“Tibyon" sohibi, bu nav‘ni tardid derlar, deptur. Tardidning zikri lafziy san‘atlarda kechti.
Dag‘i “Tibyon" sohibi takrirni ifoda uchun bir nimani takrorlamoq deb biliptur va ul ikki tur deptur.
Birinchi turi uldurkim, lafz aynan takrorlanur, mazkur bo‘lg‘an misollardag‘i yanglig‘.
Ikkinchi tur uldurkim, lafz emas, ma‘no takrorlanur va ma‘noning takrori umumiysidin so‘ng xususiysining zikridan iborat bo‘lmog‘i mumkin, andoqkim (bayt):
Bihamdilloh, ki gasht az baxt xurram,
Ba komam komu dilbar yoru hamdam.
Ishning maqsaddag‘idek bo‘lmog‘i umumiydur va dilbarning yoru hamdam bo‘lmog‘i xususiydur.
Xususiydin so‘ng umumiyning zikr etilmagi ham mumkin, andoqkim (bayt):
Maron zi kuy-i xud har lahza moro,
Nigoro, tark kun rasm-i jaforo!
Ushbu ikki shaklda umumiy ma‘no takrorlanur. Va depturkim tazyil ikkinchi shakl qabilidindur. Zikrda teng bo‘lmog‘i ham mumkin, andoqkim (bayt):
Nadoram bo tama‘ mutlaq vidode,
Naxoham hargiz az mardum murode.
Va depturkim tardu aks ushbu turdindur. Dag‘i depturkim, takrir gohi istiob uchun kelur va istiobning ma‘nosi borini qamramoqtur, quyidagi mashhur baytdag‘idek:
Gah mu‘takif-i dayram, gah sokin-i masjid,
Ya‘niki turo metalabam xona ba xona.

Shoirning maqsudi hamma uyqu joylarda mening izlaganim sensan demaktur.

Rashid-i Vatvot depturkim, shuaro mukarrar deb andoq she‘rni ayturlarkim, bir baytga bir lafzni keltirurlar va o‘zga baytga aning ta‘sirida o‘shul lafzni yana keltirurlar, andoqkim Asjadiy deptur:
Boron qatra-qatra hameboram abrvor,
Har ro‘z xiyra-xiyra az in chashm-i sayrbor.

Z-on qatra-qatra qatra-yi boron shuda xijil,

Z-on xiyra-xiyra dili jon-i man fi‘gor.

Ba‘zilar depturlar: mukarrar uldurkim, qofiya lafzin ikki bor degaylar, andoqkim (bayt):

Ba harza umr, darig‘o, shud taboh, taboh,
Ba kaft namond chuz noma-yi siyoh, siyoh.

KELDIYOROVA ZIYODA
018-10-GURUH