Такомиллаштириш

M = {(cu+1)/(cu+res)} × BASE.
(1.5) 

Pul massasining pul bazasiga munosabati aholi tomonidan tanlangan depozitlash 

koeffitsienti va banklar tanlagan zahiralash normasiga bog’liq. Pul multiplikatori– 
(cu+1)/(cu+res) 1 dan katta, agar res 1 dan kichik bo’lsa. Agar aholi qo’lida naqd 
pul bo’lmasa (cu=0), u holda pul multiplikatori = 1/res. Zahira normasining oshishi 
pul multiplikatorini kamaytiradi. 
1-jadval 
Pul bazasi, pul multiplikatori va pul massasiga ta’sir etuvchi omillar 
Omil 
Pul bazasiga, BASE 
ta’sir 
Pul 
multiplikatoriga, 
(cu+1)/(cu+res)
ta’sir 
Pul massasiga, 
M ta’sir 
Zahira normasining oshishi, 
res 
Depozitlash koeffitsientining 
oshishi, cu 
Zahira talabining oshishi 
Ochiq bozordagi xaridlar 
“Diskont oyna” orqali 
qarzdorlikning ortishi 
Qayta moliyalashtirish 
stavkasining oshishi 
O’zgarishsiz 
O’zgarishsiz 
O’zgarishsiz 
Ko’payadi 
Ko’payadi 
Kamayadi 
Kamayadi 
Kamayadi 
Kamayadi 
O’zgarishsiz 
O’zgarishsiz 
O’zgarishsiz 
Kamayadi 
Kamayadi 
Kamayadi 
Ko’payadi 
Ko’payadi 
Kamayadi 
Manba:
Абель Э., Бернанке Б. Макроэкономика. 5-е изд. –СПб.: Питер, 2012. С. 671 

---

12 
Demak, pul massasi pul multiplikatori va pul bazasi bilan belgilanadi. Markaziy 
bank pul taklifi darajasini o’zgartirish uchun pul bazasi miqdorini yoki pul 
multiplikatorini o’zgartirishi shart.
Markaziy bank ochiq bozordagi operatsiyalar orqali pul bazasiga va shu orqali 
pul massasiga ta’sir ko’rsatadi. Zahira talablarining oshishi banklarni ko’proq 
zahiralarni ushlab turishga majbur qiladi va zahira normasini oshiradi. Yuqori 
zahira normasi pul multiplikatorini kamaytiradi, shuning uchun zahira talablarining 
oshishi pul bazasining har qanday darajasida pul taklifini kamaytiradi. Markaziy 
bank tomonidan kredit sifatida qo’shimcha rezevlarni banklarga taqdim etilishi 
“diskont oyna” orqali kreditlash deyiladi va ushbu kredit uchun to’lanadigan foiz 
stavkasi qayta moliyalashtirish stavkasi yoki hisob stavkasi deb ham yuritiladi. 
1929-yil avgustdan 1933-yil martgacha pul taklifi (AQSHda) 28% ga kamaydi. 
Ba’zi iqtisodchilar buni Buyuk depressiyaning asosiy sababi deb hisoblashishadi
1
. 
1.1.2-jadvalda pul taklifining miqdorini belgilovchi uchta omilning – pul bazasi, 
zahira normasi va depozitlash koeffitsientining – dinamikasi ko’rsatilgan. Ko’rinib 
turibdiki, pul bazasi bu davr mobaynida 18% ga oshgan. Pul taklifining 
kamayishiga asosiy sabab – zahira normasi va depozitlash koeffitsientining jiddiy 
o’sishi bilan bog’liq pul multiplikatorining 38% ga kamayishi bo’ldi. 
2-jadval