Taklif tushunchasi. Taklif miqdoriga ta’sir qiluvchi omillar. Taklif qonuni

Ishlab chiqaruvchilar (sotuvchilar) soni. Tovar ishlab chiqaruvchilar qanchalik kо‘p bо‘lsa, taklif qilinadigan mahsulot miqdori shunchalik kо‘p bо‘ladi. Tarmoqdagi ishlab chiqaruvchilar soni ortib borishi taklifni kо‘paytiradi, chunki tovar ishlab chiqarish kо‘payadi.

Taklif hajmining о‘zgarishiga tovarning saqlanish xususiyati, saqlash xarajatlari va transport-tashish imkoniyatlari ham ta’sir kо‘rsatadi. Masalan, uzoq vaqt saqlab bо‘lmaydigan qishloq xо‘jalik va oziq-ovqat mahsulotlari uchun taklif kamdan-kam о‘zgaruvchan bо‘ladi.

Ishlab chiqarish jarayonining xususiyati, tabiiy resurslarning mavjud darajasi ham taklifga ta’sir kо‘rsatadi. Masalan, narxning о‘zgarishiga javoban ishlab chiqarishni kengaytirish yoki boshqa xil mahsulot ishlab chiqarishga о‘tish imkoniyati mavjud bо‘lsa taklif о‘zgaradi. Qishloq xо‘jaligiga yaroqli bо‘lgan yerlar cheklangan bо‘lsa, uning narxi (renta) qanchalik oshmasin, yer taklifini oshirib bо‘lmaydi.

Ijodiy kasb soha xodimlarining (masalan, olimlar, shoirlar, yozuvchilar, musavvirlar va boshqalar) mehnat mahsuli va noyob san’at asarlarining taklifi ham noо‘zgaruvchan bо‘ladi.

Biz yuqorida turli omillar ta’sirida talab va taklif miqdorining о‘zgarib turishini kо‘rdik. Lekin talab bilan taklif miqdorlari bir-birlari bilan doimo ma’lum nisbatda bо‘ladi, bu nisbatlar о‘zgarib turadi. Ba’zan talab miqdori taklif miqdoridan oshib ketib, narx kо‘tirilsa, ayrim paytda taklif miqdori talab miqdoridan oshib ketib, narx pasayib qoladi. Talab miqdori bilan taklif miqdori о‘rtasidagi nisbat bir-biriga teng bо‘lgan holat bozor muvozanati deyiladi. Bozor muvozanati vujudga kelgan holda shakllangan narx bozor narxi deyiladi. Ba’zan uni muvozanatlashgan narx ham deb yuritiladi. Bozor muvozanati va muvozanatli narx har doim mavjud bо‘lib turmaydi, ularga ta’sir qiluvchi kо‘plab omillar muvozanatlikning buzilishiga sabab bо‘ladi. Ammo iqtisodiyotda ushbu muvozanatga doimo intilish mavjud bо‘ladi.

XULOSA

1. 
   Talab – ehtiyojning pul bilan ta’minlangan qismidir. Talab qonuniga muvofiq narxning о‘sib borishi talabning qisqarishiga olib keladi, talabning kengayishi esa narxning о‘sishiga olib keladi. Shuning uchun narx (mustaqil о‘zgaruvchi) bilan talab (tobe’ о‘zgaruvchi) о‘rtasida teskari bog‘liqlik mavjud.
   
2. 
   Talab ikki xil yо‘nalishda о‘zgaradi: biri talab hajmining о‘zgarishi bо‘lib, talab egri chizig‘i bо‘ylab xarakatlansa, ikkinchisi talab xususiyatning о‘zgarishi bо‘lib, talab egri chizig‘ining о‘zini о‘nga yuqoriga yoki chapga pastga qarab siljitadi.
   
3. 
   Taklif ishlab chiqaruvchilarning bozorga sotishga chiqargan tovarlari miqdori bо‘lib, tovarlar miqdori ishlab chiqarish bilan belgilanadi, ammo aynan unga bog‘liq emas, chunki zaxira, eksport va import omillari ham taklif qilinadigan tovarlar mikdoriga ta’sir kо‘rsatadi. Taklif bilan narx о‘rtasida tо‘g‘ri bog‘liqlik mavjud, narxlarning о‘sishi taklifning о‘sishiga olib keladi va aksincha.
   
4. 
   Talab va taklifning о‘zaro ta’siri natijasida bozor muvozanati vujudga keladi. Bozor muvozanati – talab hajmining taklif hajmiga mos kelishidir. Bunday mos kelishlik bozorda muvozanatli narxni yoki bozor narxini shakllantiradi.
   
5. 
   Bozordagi bir zumlik, qisqa davrli va uzoq davrli muvozanatlik holatni farqlash zarur.
   

Bir zumlik muvozanat uchun taqdim qilinadigan tovarlarning о‘zgarmas yoki doimiy miqdori xos. Bu ishlab chiqarishning bozor vaziyatiga tez, birdaniga moslasha olmasligi bilan bog‘liq.