ТақИ ректори

---

1 
SONLAR BILAN BELGILANGAN PROYEKSIYALAR. 
Bu uslul yer (topografik) sirtni tasvirlash va turli xil yer inshoatlarini loyihalashda 
qo'llaniladi. Qurilishda bu uslul o'lchamlaridan biri nihoyatda kichik bo'lgan fazoviy 
shakillarni tasvirlashda foydalaniladi. Sonlar bilan belgilangan proyeksiyalar albatta 
sonli yoki chiziqli masshtab bilan beriladi. 
Nuqta va to'g'ri chiziq proyeksiyalari 
157- shakl 
Sonlar bilan belgilangan proyeksiyalar usuli shundan iboratki, predmetning ikki yoki 
uch proyeksiyasi o'rniga bitta, odatda gorizontal proyeksiyasi tasvirlanadi va har bir 
nuqtaning yoniga uning H tekislikdan balandligini ko'rsatuvchi son yoziladi. 
Nuqtalarning proyeksiyalar tekisligi sifatida qabul qilingan birorta gorizontal tekislikdan 
olisliklarini ko'rsatuvchi sonlar bilan ta'minlangan to'g'ri burchakli proyeksiyalari 
sonlar bilan belgilangan proyeksiyalar
deyiladi. 
To'g'ri chiziqni ixtiyoriy ikkita A va B nuqtasi orasidagi gorizontal masofa (L), 
quyma
deb ataladi. Shu nuqtalar orasidagi vertical masofa (J), esa
ko'tarilish
deb 
ataladi. Balandliklarning farqi bir birlikka (1 m. ga) teng bo' lgan ikki nuqta orasidagi
gorizontal masofa (U) 
interval
deb ataladi. Quymani ko'tarilishga bo'lgan nisbati 
intervalni beradi, ya'ni: U = L/J = ctga.Quymasi bir birlikka (1 m. ga) to' g'ri keladigan
ko'tarilish to' g'ri chiziqning qiyaligi deb ataladi. Ko'tarilishning quymaga bo'lgan 
nisbati 
qiyalik
(I) deb ataladi. I = J / L = tg a. Shunday qilib, to'g'ri chiziqning
intervali qiyaliginingteskari qiymatiga tengdir, ya'ni: U = L/J. 

---

2 
10.1. Tekislikni tasvirlanishi 

158- shakl 

Sonlar bilan belgilangan proyeksiyalarda tekisliklar qiyalik masshtabi bilan beriladi. 
Eng katta qiyalik chizig'ining darajalarga bo'lingan (intervali ko'rsatilgan) 
proyeksiyasi tekislikning qiyalik masshtabi deb ataladi. 
159- shakl 
Berilgan Q va P tekisliklarning kesishgan chiziqlari yasalish yoli ko'rsatilgan. 
Agar berilgan tekisliklarning pasayish burchaklari (demak, intervallari) teng bo'lsa, 
ulaming kesishuv chizig'ining proyeksiyasi mazkur tekisliklar gorizontallari orasidagi 
burchakning bissektrisasi bo'ladi. 
10.2. Tekislikni topografik sirt bilan kesishish chiziqlarini yasash
.
R tekislikni topografik sirt bilan kesishgan chiziqlari yasalsin. Quyida chizish 
yollari ko'rsatilgan. 

---

3 
160- shakl 
10.3. Qurilish maydonchasidagi yer qazish ishlarini chegarasini aniqlash
Bu ishni bajarish uchun quyida berilgan ma'lumotlardan foydalanamiz. 161- shakl 

---

4