Tahrir kengashidan

TAHRIR KENGASHIDAN
1985-yil noyabr oyida atoqli ­qozoq olimi, demokrat pedagog, sayohatchi, etnograf, Qozogʻiston, Oʻrta va Oʻrta Osiyo xalqlari tarixi va madaniyati tadqiqotchisi Choʻqon Chingizovich Valixonov (1835-1865) tavalludining 150 yilligi nishonlandi.
Cho‘qon Valixonovning ijtimoiy-siyosiy faoliyati ­qozoq xalqining o‘z-o‘zini anglashining uyg‘onishi, rus xalqi bilan yaqinlashishi va pirovardida mustabid tuzum va qozoq feodallariga qarshi kurashda kuchlarni birlashtirish, do‘stlikni mustahkamlashga xizmat qildi. rus va qozoq xalqlarining.
Ch.Valixonov ijodi olim hayotligidayoq jahon shuhratiga erishdi, uning asarlari bizning davrimizda ham ilmiy qimmatini saqlab kelmoqda.
Ch.Ch.Valixonovning chinakam ilmiy jasorati uning ­Yevropa ilm-fani uchun Oʻrta Osiyoning chuqur hududlarini ochgan Marko Polo davridan (XIII asr) soʻng birinchi marta Qashgʻarga qilgan sayohati boʻldi. Ayni paytda u Qozog‘iston, Qirg‘iziston, O‘rta Osiyo, Janubiy Sibir va Sharqiy Turkistonning tarixi, etnografiyasi, madaniyati, iqtisodiy va fizik geografiyasiga oid qimmatli tadqiqotlar bilan ilm-fanni boyitdi.
Cho‘qon Valixonov ilmiy merosini rivojlantirish yuz yildan ortiq vaqtdan beri davom etmoqda. Uning ayrim asarlari 1904 yilda prof. N. I. Veselovskiy. Sovet davrida ­Ch.Valixonov ijodiga bagʻishlangan alohida maqola va toʻplamlar, uning hayoti va faoliyatiga oid tadqiqotlar qayta-qayta nashr etilgan. 1961-1972 yillarda. Qozog‘iston SSR FA akademigi A.X.Marg‘ulon, Qozog‘iston Fanlar akademiyasi ilmiy xodimlari L.M.Auezov, M.S.Tursunova, D.X.Palgova, T.J.Shoinboyevlar rahbarligida to‘plamlarni tayyorlab nashr ettirdilar. Ch.Ch.Valixonovning besh jildlik asarlari. Marhum prof. P. G. Galuzo. Bugungi kunda ushbu nashr bibliografik noyob narsaga aylandi. Mazkur to‘plamga Ch.Valixonovning olim asarlarining besh jildlik yangi akademik nashri (SSV) matnlari bo‘yicha chop etilgan va ikki bo‘lim: “Sayohat kundaliklari” va “ Maqolalar va eslatmalar". Bu bo‘limlar doirasida Ch.Valixonov asarlari xronologik tartibda joylashtirilgan. Barcha nashr etilgan chizmalar mualliflik huquqi bilan himoyalangan.
Ch.Valixonovda uchraydigan o‘ziga xos ismlar, geografik va etnik nomlar, turli atamalarda ba’zan bir qancha ­grafik variantlari va nomuvofiqliklari uchraydi. Matn xarakteridagi ayrim istisnolardan tashqari, bunday variantlar matnda ustun shaklga ko'ra yoki (agar bittasini ajratib ko'rsatishning iloji bo'lmasa) ilmiy adabiyotlarda qabul qilingan zamonaviy imloga ko'ra birlashtiriladi. “Qozoqlar” maʼnosida alohida izohlarsiz “qirgʻiz-kaysaklar”, “kazaklar”, “qirgʻizlar” etnonimlari qoldirilgan; so'nggi atama faqat XIX asr asarlarida "qirg'iz" degan ma'noni anglatsagina ko'zda tutilgan. Shuningdek, "yirtqich tosh qirg'iz" va "burut". Chunonchi, Ch.Valixonov “qirg‘iz” so‘zini ko‘plik shaklidagi ko‘plik shaklida ishlatib, ikkita imlo beradi: “qirg‘iz” yoki “qirg‘iz”, ba’zan bir xil artikl ichida ham. Terminologik chalkashliklar bilan chegaradosh va kontekstda etarlicha aniq bo'lmagan joylarga alohida e'tibor qaratiladi. Keyinchalik katta chalkashliklarga yo'l qo'ymaslik uchun "urug'", "qabila", "avlod" va hokazo atamalar saqlanib qolgan, muallif ko'pincha boshqasini emas, birini ishlatadi. Turli tillardagi so'zlar va alohida so'zlar matnda asl tilda saqlanadi va ularning tarjimasi kvadrat qavs ichida yoki izohlarda beriladi. Sahifa qaydlari Ch.Valixonovga tegishli. Matnda kvadrat qavslar ichida: asl nusxani o'qishga yordam beruvchi so'zlar va tahririy tushuntirishlar; savol belgilari (shubhali yoki tushunarsiz burilishlar va shartlar uchun); tahririyat kamchiliklarini ko'rsatadigan nuqtalar. Qavssiz nuqtalar muallifning o'zi tomonidan yozilgan matndagi kamchiliklar va kamchiliklarni belgilaydi. Turli mualliflarning nashrlarini ifodalovchi yoki chop etilgan maqolalarda etishmayotgan, biroq qo‘lda yozilgan asl nusxalardan yoki bir xil asarlarning nusxalaridan tiklangan alohida iboralar va matn qismlari burchakli qavs ichiga joylashtiriladi.
V.I. nomidagi Tarix, arxeologiya va etnografiya instituti xodimlari. Ch. Ch. Valixanov B. E. Kumekov, V. A. Moiseev, V. N. Nastich, I. V. Erofeeva, V. K. Shuxovtsov, N. N. Mingulov, matnlarni tekshirishda - X. S Abdikadyrova, J. Japbasbaeva, M. Yarmuxamedov, A. Sababidov. Ko'rsatkichlarni ­V. N. Nastich tuzgan, rasmlarni S. K. Uteniyazov tayyorlagan.