|
1-jadval. Risklar o’lchovi bo’yicha tahdidlarni ranjirlash
Tahdidlar
|
Oqibatlar (aktiv bahosi)
(b)
|
Tahdidlarni yuzaga kelish ehtimolligi
(c)
|
Risk o’lchovi
(d)
|
Tahdidlarni ranjirlash
(e)
|
Tahdid A
|
5
|
2
|
10
|
2
|
Tahdid B
|
2
|
4
|
8
|
3
|
Tahdid C
|
3
|
5
|
15
|
1
|
Tahdid D
|
1
|
3
|
3
|
5
|
Tahdid E
|
4
|
1
|
4
|
4
|
Qo’yiladigan vazifa:
Har bir talaba quyidagi 2-jadval (tashkilotlar jadvali) dan elektron jurnaldagi raqamiga mos holda tashkilotni tanlaydi va shu tashkilotda bo’lishi mumkin bo’lgan tahdidlar misolida tahdidlar jadvalini hosil qilib, tahdidlarni ranjirlash amalni bajaradi. Eng oxirida tanlangan tashkilot uchun eng xavfli tahdidni aniqlab uni bartaraf etish choralarini ishlab chiqadi.
T/r
|
Tashkilot
|
T/r
|
Tashkilot
|
1
|
Dorixona
|
14
|
Elchixona
|
2
|
Arxiv
|
15
|
Yagona darcha
|
3
|
Moliya
|
16
|
G’azna
|
4
|
Mahalla
|
17
|
Turizm
|
5
|
Buxgalteriya
|
18
|
Iqtisodiyot
|
6
|
Universitet
|
19
|
Birja
|
7
|
Soliq tizimi
|
20
|
Neft va gaz
|
8
|
Sogliqni saqlash
|
21
|
Avtomatika
|
9
|
Tijorat
|
22
|
Elektrotexnika
|
10
|
Marketing
|
23
|
Harbiy
|
11
|
Maktab
|
24
|
Mehnat birjasi
|
12
|
Bank
|
25
|
Tadbirkorlik
|
13
|
Muzey
|
26
|
Ishlab chiqarish (ixtiyoriy)
| 2-jadval. Tashkilotlar jadvali
Risklarni baholashning “Galstuk-babochka” usuli.
Usulni bajarish jarayoni
1. “Galstuk-babochka” markazlashgan usuli sifatida ko‘rsatilgan xavfli hodisani aniqlash.
2. Xavf-xatar (yoki xavf) manbalarini tadqiq qilish yordamida hodisa sabablarining ro‘yxatini tuzish.
3. Kritik hodisagacha xavflarning rivojlanish mexanizmini aniqlash.
4. Hodisa sababini ajratuvchi chiziq chizish (Babochkaning chap tomonini hosil qilish)
5. Kiruvchita’sirlarni oldini olish uchun to‘siqlar o‘rnatish.
6. Xavfli hodisaning oqibatlarini o‘ng tomonga akslantirish va hodisadan oqibatlarga olib keladigan chiziqlarni chizish.
7. Oqibatlarga yo‘naltirilga chiziqlarga to‘siqlarni akslantirish.
8. Boshqarish bilan bog‘liq yordamchi elementlarni “galstuk-babochka” diagrammasi ostida akslantirish.
Ma’lumot turlari
Chiquvchi ma’lumotlar - “galstuk-babochka” diagrammasini va ishlov berilgan ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi.
Kiruvchi ma’lumotlar – To‘siqlar, xavf-xatarlar hamda xavfli hodisa oqibatlari va sabablari haqidagi ma’lumotlardir.
Usulning afzalligi
- Muammoga qaratilgan fikrni beradi.
- xavfli hodisalarni oldini olish va /yoki oqibatlarini kamaytirish hamda ularni samaradarligini baholashga qaratilganligi.
- foydali oqibatlar uchun qo‘llanilishi mumkinligi, yuqori malakali mutahasislarga ehtiyoj yo‘qligi
Usulning kamchiligi
- bu usulda bir vaqtning o‘zida yuzaga keladigan va noxush oqibatlarga olib keladigan sabablar yig‘indisini ko‘rsatib berish imkoni yo‘qligi.
- ushbu usulda murakka vaziyatlar haddan tashqari soddalashtirilgan bo‘lishi mumkin.
Qo’yiladigan vazifa:
Har bir talaba 1-vazifa (tahdidlar jadvali va risklarni ranjirlash) dagi xavflilik darajasi bo’yicha eng yuqori hisoblanadigan riskni oladi va “galstuk-babochka” metodini bajaradi.
1-Amaliy mashg’ulot uchun namuna.
Mavzu: Risklarni baholash
Ishdan maqsad:
Kiber xavfsizlikning asosiy tushunchalari bilan yaqindan tanishish, tahdidlar va risklarni baholash bo’yicha ko’nikmalarni oshirish.
Nazariy qism:
Axborot deb inson sezgi organlari orqali qabul qiladigan barcha ma`lumotlarga aytiladi. Axborot lotincha “ information” so`zidan olingan bo`lib, tushuntirish, biror narsani bayon qilish yoki biror narsa yoki hodisa haqidagi ma`lumot ma`nosini anglatadi.
Kiber xavfsizlik (Axborot xavfsizligi) deganda tabiiy yoki sun’iy xarakterdagi tasodifiy yoki qasddan qilingan ta’sirlardan axborot va uni qo’llab-quvvatlab turuvchi infrastrukturaning himoyalanganligi tushuniladi.
Axborot xavfsizligiga tahdid deganda axborotning buzilishi yoki yo’qotilishi xavfiga olib keluvchi himoyalanuvchi obyektga qarshi qilingan harakatlar tushuniladi .
Tahdidlarning toifalari: 1-paydo bo’lish tabiatiga ko’ra: tabiiy va sun’iy; 2-motivatsiya darajasiga ko’ra: tasodifiy va qasddan
Amaliy qism:
Tahdidlar jadvali. Risklar o’lchovi bo’yicha tahdidlarni ranjirlash.
Tijorat tashkilotining tahdidlar jadvali
Tahdidlar ro’yhati
|
Oqibatlar
|
Tahdidlarni yuzaga kelish ehtimolligi
|
Risk o’lchovi
|
Tahdidlarni ranjirlash
|
Pulning yo’qolishi
|
6
|
6
|
36
|
7
|
Yong’in
|
4
|
4
|
16
|
9
|
Hisob-kitobdagi adashishlar
|
12
|
11
|
132
|
1
|
Qalbaki pullar
|
10
|
10
|
100
|
2
|
Hisob raqamlarining o’g’irlanishi
|
11
|
8
|
88
|
4
|
Tijorat tashkilotining saytiga qilinadigan hujum
|
9
|
5
|
45
|
6
|
Tarmoqdagi nosozliklar
|
5
|
7
|
35
|
8
|
Mijozlar haqidagi ma’lumotlarning adashtirib yuborilishi
|
8
|
12
|
96
|
3
|
Suv toshqini
|
2
|
2
|
4
|
11
|
Elektr manbayining o’chib qolishi
|
3
|
3
|
9
|
10
|
Terakt
|
1
|
1
|
1
|
12
|
Imzoni soxtalashtirish
|
7
|
9
|
63
|
5
|
Xulosa:
1-vazifa davomida berilgan tashkilotning tahdidlar ro’yhatini shakllantirishni o’rgandik. Bunda bu tahdidlarning oqibatlari, kelib chiqish ehtimolliklarini tahdidlar soni shkalasida o’zimiz belgilab chiqdik. Bu jarayon bizga qaysi tahdid eng ko’p zarar yetkazuvchi ekanligini aniqlashda yordam berdi. Natijada , tahdidlarni ranjirlash yordamida eng katta ziyon yetkazuvchi tahdidni topdik.
2.”Galstuk-babochka” usuli
Tashkilot byudjetiga zarar yetdi
Xodimlarning e'tiborsizligi
Sug'urta kompaniyalari bilan shartnomalar tuzish
Hayfsan e'lon qilish
Kadrlarning buxgalteriya bo'yicha malakasizligi
Malaka oshirish kurslarida o'qitish
Kompensatsiya pullarini to'lab berish
Hisob-kitobdagi adashishlar
Mutaxassisga murojaat qilish
EHM larning nosozligi
Har kunlik hisobotlarni qilib borish
Yangi klaviaturalar sotib olish
Kuchli analitiklarni ishga jalb qilish
Klaviatura klavishlarining eskirganligi
Tezkor qidiruvni yo'lga qo'yish
Yaroqsizlarini tashlab yuborish
Hisob-kitob ishlari qaytadan qilindi va ortiqcha vaqt sarflandi
Yozuv qurollarining sifati pastligi
Noto'g'ri ma'lumotlar kiritildi
Sayt xavfsizligini oshirish, antiviruslarni yangilash
Tijorat tashkilotining texnik bazasini rivojlantirish
Viruslar
Sayt faoliyati vaqtincha to'xtatildi
Xulosa:
2-vazifada esa eng zararli deb topilgan tahdidni “Galstuk-babochka ” usulida yana tahlil qildik. Bu tahlil bizga tanlagan tahdidimizni yanada yaxshiroq tushunishimizga yordam berdi. Vazifa davomida ushbu tahdidning kelib chiqish sabablari, ularning yechimlari, oqibatlari va oqibatlarni susaytiruvchi to’siqlarni yozib chiqdik. Bunday analiz risklarni iloji boricha to’g’riroq baholash imkonini beradi deb o’ylayman.
Adabiyotlar
“Axborot xavfsizligi asoslari” (Darslik) Karimov I.M, Turg’unov N.A. O’zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi ,2016
Do'stlaringiz bilan baham: | 
