Тафсир илмига кириш. Махсудов Д. Р. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги. Т

2. Қуръони каримдаги ғариб сўзлар, мубҳамликлар ва мушкиллар. 
«Ғариб» сўзи тушунилиши узоқ ва қийин ноаниқликка айтилади. Ғариб 
инсон деганда эса, ватанидан узоқдаги, оиласидан узилган инсон тушунилади. 
аз-Зужожий айтади: «Ғариб луғатда кам эшитиладиган, хослар қўллаганидек, 
ҳамманинг ҳам оғзидан чиқавермайдиган сўздир». 
Қуръондаги ғариб сўзлар эса, баъзи инсонлар учун тушунарсиз, кам 
ишлатиладиган сўзлар бўлиб, уларни англаб олиш учун қўшимча ёрдам ва 
фикрга эҳтиёж туғилади. Шундан келиб чиқиб, Қуръондаги ғариб сўзлар 
дейилганда, ўта кам ёки умуман фойдаланилмайдиган сўзлар эмас
9
, балки 
гўзал ва мукаммал калималар бўлиб, бироқ уларни тилшунослар турли 
даражада тушунадилар. Олимлар Қуръондаги шундай сўзларни жамлаб, 
алоҳида китоблар ҳам ёзганлар. Жумладан, «Масоил Нофиъ ибн ал-Азрақ ли 
Ибн Аббос», Маонил Қуръон китоблари ва ал-Исфаҳонийнинг «ал-Муфрадот 
фи ғарибил Қуръон» каби китобларни айтиб ўтиш мумкин. 
9
Чунки Аллоҳнинг Каломи бундай сўз ва тушунчалардан холидир. 

---

29 
Қуръони каримдаги мубҳамликлар ва мушкиллар 
Қуръондаги мубҳамликлар дейилганда, айрим нарсаларнинг аниқ номи, 
атоқли оти, сони ва адади, замони ва жойи айтилмаган сўзлар тушунилади. 
Буни ас-Суҳайлий (ваф. 518/1124) қуйидагича изоҳлайди: «Аллоҳнинг азиз 
Китобида ўз атоқли номи билан келтирилмаган пайғамбар ёки валий, одам 
фаришта, мамлакат, юлдуз, дарахт, ҳайвон кабилар бўлиб, уларнинг олимлар 
ва ахборлар биладиган атоқли номлари бўлади». Ибн Жамоа (ваф. 733/1333) 
эса, буларга қуйидагиларни ҳам қўшади: «Мубҳам сўзлар сони чекланмаган, 
замони тайин қилинмаган, жойи аниқланмаган сўзлардир». 
Қуръони каримдаги мушкиллар 
Тафсир ва Қуръон илмлари олимлари наздида Қуръондаги мушкиллар 
булар – маънолари тушунарсизроқ ва кўплаб муфассирларга мавҳумроқ 
бўлган, фақатгина чуқурроқ изланиш ва тафаккурдан кейингина мазмуни 
очиладиган оятлардир.
Қуръон одатлари 
Қуръон одатлари деб, Қуръонда бирор сўз ёки жумла ёки услубнинг 
одатдаги маълум бир маънода ишлатилишидир. Масалан, оятлардаги ибод 
сўзидан одатда мўминлар, солат сўзидан шариат масалалари тушунилади. 
Одат қилинган бундай маънолардан ўзгача тушуниш учун бирор бир аниқ 
далил бўлиши керак ва бошқача тушуниш Қуръон одатига таъсир этмайди. 
Қуръон одатлари гоҳида Қуръон урфи ва Қуръон аҳди деб ҳам аталади.