Tafakkur tahililiga kognitiv yondashuv ppt

Kognitiv yondashuv
ongli inson xulq-atvorini o’rganish jarayonida biz haqiqat to’g’risida
ma’lumotni qanday dekodlashimizni tushunish va taqqoslash, qaror chiqarish yoki har
daqiqada duch keladigan muammolarni hal qilish uchun uni tashkil etish istagi.
•
Shaxsni qurish psixologiyasi – Jorj Kelli (1905-1967) nazariyasida ishlab chiqilgan xulq-atvorni
o’rganishda kognitiv yondashuv variantlaridan biri. Uning boshlang’ich asosi shundaki, turli
odamlar haqiqat hodisalarini turlicha anglaydilar va baholaydilar va shu munosabat bilan
o’zlarining dolzarb vazifalarini bajarishga imkon beradigan turli xil, muqobil qarorlar qabul
qiladilar. Ushbu yondashuv konstruktiv alternativizm sifatida tavsiflanadi. Olim inson xatti-
harakatlarining tanlab olinadigan tabiati bo’yicha pozitsiyani asoslaydi, u bir qator alternativ
imkoniyatlardan kelib chiqqan holda, o’z nuqtai nazaridan, muayyan vaziyatda eng maqbulini
tanlaydi. Bunday holda, odam tadqiqotchi sifatida o’zini voqelikka va uning xatti-harakatining
mumkin bo’lgan variantini tanlashga oid har xil “ishchi farazlarni” ilgari suradi. Ushbu yondashuv
nafaqat hozirgi paytda o’zini to’g’ri tutishga, balki voqealar borishini oldindan bilib olishga,
shuningdek, xatti-harakatlaringizni boshqarishga yordam beradi. Bundan tashqari, u «berilgan
savollarga va berilgan javoblarga qarab voqealarni boshqaradi. J.Kellining so’zlariga ko’ra, har
qanday odam tashqi muhitning hodisalarini tushunadi va baholaydi va o’zi yaratgan
kontseptual sxemalar yoki modellarga asoslanib, uning buyrug’i uchun variantlarni aniqlaydi. U
shaxsni shakllantirishni “o’xshashlik va qarama-qarshilik nuqtai nazaridan voqelikning ba’zi
jihatlarini anglaydigan barqaror yo’l” sifatida tavsifladi.

---

•
Kelli ta’kidlashicha, agar biron bir shaxsning qurishi yoki kontseptual sxemasi
voqelikni baholashda yoki u yoki boshqa shaxsning harakatini tanlashda o’zini
oqlasa, u bundan keyin davom etadi. Agar yo’q bo’lsa, u rad etadi va boshqasini
quradi. Shaxsiy konstruktsiyalar odamning ongida tartibsiz ravishda gavjum emasligi,
ammo ma’lum bir tizimda ma’lum darajada tartibga solinganligi va ishlayotgani
ta’kidlangan. Bu ularning ierarxik yoki “piramidal” tashkiloti bilan bog’liq, shuning
uchun ularning ba’zilari “bo’ysunadigan”, boshqalari esa tizimning boshqa
qismlariga nisbatan “bo’ysunadigan” pozitsiyalarda.
•
Shaxsning tashqi tabiiy va ijtimoiy muhit bilan ongli o’zaro munosabati jarayonida
shakllanadigan shaxsni qurish tizimi (kontseptual sxemalar) o’z harakatlarini
tanlashda uning keng alternativ imkoniyatlarini belgilaydi va shu bilan uning erkinligi
doirasini kengaytiradi degan pozitsiyani har tomonlama asoslab beradi. J.Kelli
tomonidan shaxsni qurish nazariyasida “odamlar erkin va o’zlarining xulq-atvoriga
bog’liq bo’lgan” sifatida tasvirlangan. A. Bandura va J. Rotter odamlar psixikasini va
ularning xatti-harakatlarini o’rganishga ijtimoiy-kognitiv yondashuvining bir qismi
sifatida bir qator muhim qoidalarni bildirdilar.