bo’m-bo’m – lug’atlarda yo’q. R.Qo’ng’urov ham uning ma’nosini izohlamagan. Ammo kallang bo’m-bo’m, deyilganda kallang bo’sh, ichida hech
narsa yo’q, agar kallang bo’m-bo’sh deyilsa, kallang mutlaqo bo’sh, degan ma’no anglashiladi. Birinchisida obrazlilik kuchli.
vag’ir-shag’ir – lug’atlarda yo’q. R.Qo’ng’urov uning ma’nosini birmuncha keng izohlagan. «Agar juft tasviriy so’zlar undosh tovushlarning o’zgarishi bilan tuzilgan bo’lsa, ba’zan ularning har bir komponentidan ham boshqa juft so’zlar hosil qilish mumkin: Qoq yarim kechada uy orqasida g’ivir-shivir bo’lib qoldi («Mushtum»). Hammasi Boysun-Qo’ng’irot elini tashlab, qalmoq yurtiga jo’nab ketmoqchi bo’lib dovirlashib, hammasi birdan katta-kichik, yosh-qari bir-biriga xabar berib, ko’cha ber deb vag’ir-shag’ir qilib, uylarini buzib tuyalarga ortib, ayollar ham o’z yukbog’ini, bo’g’ib,.. shovqun-g’alog’ul bo’lib qoldi («Alpomish»).
Bu misollardagi g’ivir-shivir, vag’ir-shug’ir juft tasviriy so’zlarning har bir komponentidan vag’ir-vug’ur, shag’ir-shug’ur kabi bir necha juft tasviriy so’z yasash mumkin. Ammo bu hodisa doimiy emas. Xususan, bu metodni unlilar o’zgarishi bilan tuzilgan juft so’zlarga tadbiq qilish ancha qiyin».53
vajir-vajir – lug’atlarda yo’q. R.Qo’ng’urov ham uning ma’nosini izohlamagan. Uning ma’nosi ko’za g’imirlayotgandek, jimir-jimir qilayotgandek tuyuladigan va bir-biri bilan chatishib, tutashib, chaplashib ketgan mayda narsalar haqida (Yangi: I.254) aytilgan bijir-bijir so’ziga yaqinlashadi, odam terisining tashqi ta’sir natijasida jimirlashi ma’nosini beradi: badanim vijir-vijir qildi singari.
vaysaqi – lug’atlarda bor. Ammo ularda uning ma’nosi hadeb vaysayveradigan, ko’p gapirishni yaxshi ko’radigan (odam) tarzida izohlangan. (Yangi: I.436). R.Qo’ng’urov uni bekorga taqlidiy so’zlar qatoriga kiritmagan bo’lishi kerak. Chunki vaysamoq, vaysaqilik, vaysiramoq singari so’zlarning asosida taqlid – vay yotgan bo’lishi kerak.
vaq-vuq – lug’atda yo’q. R.Qo’ng’urov ham uning ma’nosini izohlamagan.
U vaq-vaq ning varianti bo’lishi mumkin.
53 Қўнғуров Р. Ўзбек тилида тасвирий сўзлар, 90-бет.
vaqur-vuqur – lug’atda yo’q. R.Qo’ng’urov ham uning ma’nosini izohlamagan. U vaqir-vaqir, vaqir-vuqur ning varianti hisoblanadi. (Yangi: I.448)
valaki-salang – lug’atda bor. Ammo u valakisalang tarzida berilgan va ma’noalari o’taketgan beg’am, beparvo; ishyoqmas, xumpar, devona tarzida izohlangan. R.Qo’ng’urov uning ma’nosini izohlamagan.
valdir – lug’atda yo’q. R.Qo’ng’urov u haqda -a affiksini tahlil qilganda so’z yuritgan: «Bu affiks yuqoridagi -la affiksining qisqarishidan tug’ilgan bo’lib (so’z tasviriy so’zlardan yasash haqida boradi) r tovushi bilan tugagan tasviriy so’zlarga qo’shilib, fe’llar yasaydi: pir-pir+a, pildir+a, guldir+a, valdir+a, yaltir+a, jovdir+a, hilpir+a, yarqir+a, mo’ltir+a: Davlatning ravnaqi bizning qilichimizga bog’liq, - o’zicha valdiradi bir bek (Oybek). (123-bet). Valdir- valdir, valdirvoqye, valdirvosar, valdir-vuldur, valfajri so’zlari ham lug’atlarda yo’q. R.Qo’ng’urov uning ma’nosini izohlamagan.
Do'stlaringiz bilan baham: |