Tadqiqotlari

Motiv
»  so‘zi  lotincha  «
movere
»  so‘zidan  olingan  bo‘lib,  «harakatga 
keltirish», «undash», «turtki» ma’nolarini anglatadi. 
«
Motiv
» – bu insonni ehtiyojlarini qondirilishi bilan bog‘liq bo‘lgan  muayyan 
faoliyatga undovchi ichki va tashqi harakatlantiruvchi kuchlardir. 
Motivatsiya
 – insonni maqsadga erishish uchun faoliyatga undash jarayonidir.  
Motivatsiya  (yoki  ilhomlantirish)  –  tegishli  zarurat  va  ehtiyojni  birlamchi 
qondirish  uchun  amalga  oshiriladigan  yo‘llar  va  uslublar  hisoblanadi.  Nazariy 
jihatdan  motivatsiya  ko‘pgina    olimlar  tomonidan  yetarlicha  ta’riflangan  va  amaliy 
yo‘nalishda  o‘z  aksini  topgan.  Jumladan,  Zigmund  Freydning  «motivatsiya 
nazariyasi»,  Fredirik  Gersbergning  «ikki  omil»  nazariyasi,  Devid  Makklenandning 

---

 
70 
 
«ehtiyojlar  nazariyasi»,  Abraxam  Maslouning  «Ehtiyojlar  iyerarxiyasi»  nazariyalari 
nafaqat    menejment  sohasida,  balki  marketing  va  psixologik  tadqiqotlarda  o‘zining 
amaliy o‘rnini keng topgan. Bu borada ko‘plab  maxsus  adabiyotlar  mavjud va  shu  
sababli    biz  asosan  A.    Maslouning      «ehtiyojlar  iyerxiyasi»         nazariyasi    xususida 
batafsilroq  to‘xtalamiz.  
A.  Maslou  barcha  inson  ehtiyojlarining  qondirilish  ketma-ketligiga  ko‘ra 
ularning  5  ta  darajaga  bo‘linishi  va  ular  o‘rtasida  albatta  bosqichma-bosqichlik 
mavjudligini  asoslangan.  Shu  sababli,  inson  dastlabki  fiziologik  ehtiyojlarini 
qondirish uchun intilish vujujdga keladi va bu jarayon uzviy davom etaveradi. Pastki 
darajadagi fiziologik va shaxsiy muhofazaga oid ehtiyojlar birlamchi jihatga ega. Har 
bir  xarid  qilinishi  kutilayotgan  buyum  yoki  foydalanilayotgan  xizmat  ma’lum 
ehtiyojni  qondirishga,  shaxsni  ilxomlantiradi.  Masalan,  oilada  qizchaning  tug‘ilgan 
kuniga  ota  yoki  ona  tomonidan  qilingan  e’tibor  uni  ma’naviy  yaqinlik,  oilaviy 
muhabbat sari ehtiyojlarni qondirishda ilhomlantirish vositasi bo‘lib xizmat qiladi. 
Bevosita  xarid  jarayonida  idrok  etish  xususiyatini  ko‘rib  o‘taylik.  Idrok  etish 
o‘z  navbatida,  xaridorningsh  tashqi  muhit  xususidagi  shaxsiy  tasavvurini  ifodalaydi 
va  u  tegishli  tovar  bo‘yicha:  tasviriy  idrok,  tanlanma  idrok  va  tasviriy  xotirada 
o‘rnashadi. Ushbu bosqichlar tovar to‘grisida umumiy mulohazani, muayyan shaklni, 
iste’mol  qilishdagi  tasavvurini  shakllantiradi.  Keyingi  psixologik  jihatlar  bo‘lmish: 
o‘zlashtirish,  ishonch,  o‘zaro  munosabatda  yanada  qat’iylashadi  va  xaridning  sodir 
etilishida yetakchilik qiladi. 
Idrok etish va o‘zlashtirish jarayonida xaridorning qat’iyatlilik salohiyati uchun 
zamin yaratiladi. Xarid qilish jarayoni uzviy tarzda quyidagi bosqichlardan iborat: 
➢
 
qanday talabning qondirilishini belgilash; 
➢
 
tovar xususida axborot yig‘ish; 
➢
 
tovarlar turi bo‘yicha variantlar baholash; 
➢
 
xarid qilish to‘g‘risida qaror qabul qilish; 
➢
 
xarid qilingan buyumga munosabat va shunga o‘xshash jarayonlardir. 
Motivatsiyaning  turli  hil  nazariyalari  ikki  toifaga,  ya’ni  mazmundor  va 
jarayonli nazariyalarga ajraladi. 

---

 
71