Tadqiqotlari

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
105 
 
5 – BOB. MARKETING TADQIQOTLARI KLASSIFIKASIYaSI VA 
TURLARI 
 
5.1. Marketing tadqiqotlari turlari 
 
Marketing  tadqiqotlarining  turlari  va  ularning  tasnifi  haqida  gap  ketganda 
shuni ta’kidlash joizki, mazkur jarayonning ko‘lami juda keng. Ma’lum maqsadlarga 
ko‘ra marketing tadqiqotlarini quyidagi guruhlarga bo‘lish mumkin:
 
 
➢
 
Razvedka tadqiqotlari – bunday tadqiqotlarning asosiy  maqsadi – marketing 
faoliyatini  keng  qo‘llashda  ishlatilib,  g‘oyalar  generatsiyasi  va  dastlabki  axborotlar 
to‘plami,  gipotezalarni  keltirish  va  muammolarni  chuqurroq  o‘rganish  uchun 
foydalaniladi. 
Razvedkali tadqiqotlarning usullariga quyidagilar kiradi: 
❖
 
Ikkilamchi axborotlarni tahlili; 
❖
 
Tajribani o‘rganish; 
❖
 
Konkret vaziyatlar tahlili; 
❖
 
Fokus – guruh ishlaridir. 
➢
 
Yozuvli tadqiqotlar  – gipoteza orqali ishlab chiqilgan ma’lum bir voqeaning 
paydo  bo‘lish  chastotasiga  qarab  ishlatiladi.  Yozuvli  tadqiqotlarda:    Kim?,    Nima  , 
Qayerda?, Qachon? va Qanday? savollariga javob olinadi. 
Yozuvli tadqiqotlarning asosiy usullari: 
❖
 
 Ikkilamchi axborotlarni tahlili; 
❖
 
Kuzatuv; 
❖
 
So‘rovlar; 
❖
 
Tajribalar. 
➢
 
Kazual  tadqiqotlar.  U  yoki  bu  hodisaga  sabab  –oqibat  orqali  bog‘lanish 
tadqiqotlariga  aytiladi.  Ushbu  tadqiqotlar  davomida  Nimaga?  degan  savolga  javob 
olamiz va ishchi gipotezasini tekshirishga yordam beradi. 
Kazual tadqiqotlar usuliga quyidagilar kiradi: 
❖
 
Mantiqan – ma’noviy modellashtirish; 
❖
 
Matematik modellashtirish; 

---

 
106 
 
❖
 
Tajribalar. 
➢
 
Tajribali.  (eksperimental).  Ushbu  tadqiqot  turi  yuqorida  ta’kidlangan 
bo‘lsada,  u  tadqiq  qilinayotgan  bir  xil  turdagi    guruhlarning  har  xil  turdagi 
o‘zgarishlardagi qarashlar o‘rganiladi. Bunda birlamchi axborotlardan foydalaniladi. 
Tajribaning asosiy usullari quyidagilar: 
❖
 
 laboratoriya sharoitida;
 
 
❖
 
 dala tadqiqotlarida. 
Undan 
tashqari, 
marketing 
tadqiqotlari 
bir 
necha 
turlarga 
tasniflanadi.  Masalan,  vaqti-  vaqti  bilan 
o‘tkaziladigan tadqiqotlarga: 
-
 
Bir  martalik  –  bir  marotaba 
o‘tkaziladi; 
-
 
“to‘lqinli”  -    to‘lqinlar  o‘rtasida 
odatda bir xil vaqtda o‘tkaziladi; 
-
 
Bevosita – uzoq vaqt ichida doimiy o‘tkaziladigan tadqiqotlar. 
Shuningdek,  ma’lum  maqsadlarga  ko‘ra  marketing  tadqiqotlari  bir  qancha 
yo‘nalishlarda amalga oshiriladi: 
- bozorni tadqiq qiladi; 
- iste’molni va iste’molchilarni tadqiq qiladi; 
- ishlab chiqarayotgan tovar (xizmati)ni tadqiq qiladi; 
- tovar ( xizmat)ning bahosini tadqiq qiladi; 
- raqobatdosh korxonalarni tadqiq qiladi. 
Ushbu  yo‘nalishlarning  hammasida  marketing  tadqiqoti  o‘tkaziladi  va  mazkur 
jarayonda  uning  turli  xillaridan  foydalaniladi.  Biroq  shunday  turlari  borki,  ular 
nisbatan umumiy va barcha jarayonda ishtirok etishi mumkin. Bularga quyidagidarni 
kiritish mumkin (5.1-jadval). 
Marketing  tadqiqotining  mazkur  turlari  xo‘jalik  yurituvchi  sub’ektlar 
marketologlari  tomonidan  amalga  oshiriladi.  Shu  tufayli  marketologlar  qanday 
darajadagi  korxona  bo‘lmasin  tadqiqot  elementlarini  va  uni  o‘tkazish  usullarini 

---

 
107 
 
yaxshi bilishlari lozim. Chunki yuqori samaradorlikni ta’minlash va bozorda o‘z o‘rni 
va  aholi  o‘rtasida  nufuzini  mustahkamlab  borishi  uchun  mazkur  korxonadagi 
mutaxassislar ushbu talablarga javob beradigan bo‘lishlari kerak.