Tadqiqotlari

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
61 
 
3-BOB. MARKETING TADQIQOTLARINI O‘TKAZISH  JARAYONLARI VA 
REJALASHTIRISH 
 
3.1. Marketing tadqiqotlarini o‘tkazishda umumiy bosqichlar tavsifi 
 
Har  bir  marketinga  yo‘naltirilgan  korxonaning  faoliyatini  oqilona  yuritish,  bu 
uchun  aniq  va  samarali  qaror  qabul  qilish  uchun  quyidagi  bilimlar  zarur:  bozorning 
salohiyati,  resurs  bilan  ta’minlanganligi,  xaridor  talabi,  ularning  hoxish  va  istaklari, 
imkoniyatlari, raqobatdoshlarning niyatlari va harakatlari haqidagi ma’lumotlarga ega 
bo‘lish zarur. Bozorni bilish va undagi jarayonlarga baho bera olish tijorat risklarini, 
qolaversa,  noto‘g‘ri  qaror  qabul  qilish  natijasidagi  yo‘qotish  imkoniyatini 
kamaytiradi.
 
 
Marketing  tadqiqotlari  jarayoni  (marketing  research  process)  maqsadga 
erishish  uchun  bosib  o‘tiladigan  bosqichlar  majmuasidan  iboratdir.  Ularda  amalda 
olti  turdan  iborat  bo‘lib:  muammoni  aniqlash;  muammoni  hal  etishga  yondashuvni 
tanlash; tadqiqot rejasini ishlab chiqish; dala tadqiqotlari yoki ma’lumotlarni to‘plash; 
ma’lumotlarni  qayta  ishlash  va  tahlil  etish; 
hisobotni tayyorlash va uning taqdimotidir. 
Odatda 
marketing 
tadqiqotlari 
bosqichlari quyidagilarni qamrab oladi: 
I.
 
Muammoni 
belgilash, 
tadqiqot 
budjetini hisob-kitob qilish. 
II.
 
 Axborot manbalarini tanlab olish. 
III. Axborot to‘plash va qayta ishlash. 
IV. Axborotni  tahlili  qilish  va  bashorat 
qilish. 
V.
 
 Xulosa va tavsiyalar, marketing tadqiqotlari samaradorligini baholash. 
Marketing  tadqiqotlari  jarayonining  rejasi
 
(research  desing)  –  marketing 
tahlilini  muvaffaqiyatli  o‘tkazish  uchun  zarurdir.  Marketing  tahlili  muammosini  hal 
etish,  yoki  uning  uchun  zaruriy  axborotlarni  to‘plash  modellarini  aniqlashtirish 
muhim  o‘rin  tutadi.  Shu  sababdan  marketing  rejasi  ushbu  tadqiqotlarni  samarali 
o‘tkazish  jarayonida  o‘ziga  xos  ahamiyatga  ega.  O‘z  vazifasini  samarali  va  yuqori 

---

 
62 
 
sifatda  bajarishda  marketolog    birinchi  navbatda  aniq  o‘ylangan  marketing  tahlil 
rejasini ishlab chiqish zarur bo‘ladi. 
Boshqacha  qilib  aytganda,  marketing  tahlilining  rejasi  zaruriy  axborotga  ega 
bo‘lib,  marketing  tahlili  muammosini  hal  etishda  foydalaniladigan  metodlar 
(uslublar)ni aniqlashtiradi. 
Marketing  tadqiqotlari  jarayoni  rejasi  o‘z  tarkibiga  quyidagi  vazifa  yoki 
komponetlarni kiritadi:
 
 
1.
 
Zaruriy axborotlarni aniqlash. 
2.
 
Tadqiqot izlanish, deskriptiv yoki sabab-oqibat fazalarini ishlab chiqish. 
3.
 
O‘lchash va shkalalashtirish jarayonlarini aniqlashtirish. 
4.
 
Anketa  (so‘rovnoma)ni  shakllantirish  yoki  axborot  to‘plashning  boshqa 
uslubini aniqlash. 
5.
 
Tanlash jarayonini aniqlash va uning hajmini belgilash. 
6.
 
Ma’lumotlar tahlilini o‘tkazish rejasini ishlab chiqish. 
Albatta,  birinchi  navbatda  tadqiqot  rejasining  turli  hil  ko‘rinishlarini  tahlil 
qilishga harakat qilamiz. 
Korxonaning marketing faoliyatini strategiyasi va taktikasini tanlash va amalga 
oshirishda  tadqiqotchilarning  konkret  yo‘nalishidan  foydalanishini  taqazo  etadi.  3.1-
rasmda  marketing  tadqiqotlarini  amalga  oshirish  bosqichlari  keltirilgan.  Bozorni 
o‘rganmasdan  turib  barcha  axborotni  tizimli  ravishda  to‘plash,  tahlil  etish  va 
solishtirish imkoniyati bo‘lmaydi.  
Har  bir  bosqichda  o‘ziga  xususiyat  mavjud.  Masalan,  1  –bosqichni  ko‘rib 
chiqadigan bo‘lsak, marketing tadqiqotlari konsepsiiyasini ishlab chiqishda, avvalom 
bor korxona oldiga qo‘ygan maqsadni belgilab oladi.  

---

 
63