Tadqiqot uz

|
|
№ 2 | 2020
68 
(нисбатан юқори 
туғилиш даражаси, 
ўлим даражаси паст)
Қирғизистон 
19,7 
6,9 
12,8 
42 
Тожикистон 
18,6 
4,2 
14,4 
35 
Туркманистон 
18,5 
5,4 
13,1 
38 
Озарбайжон 
14,8 
5,9 
8,9 
32 
III босқичдан IV 
босқичга ўтиш 
Қозоғистон 
14,7 
10,1 
4,6 
29 
Арманистон 
9,0 
6,3 
2,7 
24 
Грузия 
8,9 
8,8 
0,1 
20 
IV босқич – 
депопуляция 
Молдавия 
10,2 
11,3 
- 1,1 
24 
Белорусия 
9,4 
13,5 
- 4,1 
19 
Россия 
8,7 
15,4 
- 6,7 
18 
Украина 
7,9 
15,3 
- 7,5 
18 
Бу борада Ўзбекистон Республикаси 2000 йилларга келиб аҳолиси сони бўйича 
Марказий Осиё мамлакатлари ичида биринчи, Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги (МДҲ) 
давлатлари орасида учинчи ўринниэгаллаган. Мамлакат аҳолиси МДҲ аҳолисининг тўққиз 
фоизидан иборат бўлиб, майдони Россия, Қозоғистон, Украина, Туркманистондан кичик 
ҳажмда, аҳоли зичлиги бўйича Арманистон, Молдавия, Озарбайжон, Украина, Грузиядан 
кейинги ўринни эгаллаган[23, С. 17]. 
Хусусан, 2017 йилнинг 1 январь ҳолатига кўра Ўзбекистондаги аҳоли сони 32,1 млн 
(32120,5) кишидан ошди. Мустақилликйилларида (1991 – 2016 й.й.) республика 
аҳолиситахминан 11,5 млнкишига (55,9 фоизга) ошди. Аҳолининг ўртача ўсиш суръатлари 
бу даврда 1,7% ни ташкилқилди, ўртача мутлақ ўсиш эса – 400 минг кишидан ортиқ бўлди. 
БМТ ҳисоботида кўрсатилишича, 2015 йили Ўзбекистон аҳолиси 29,893 млн кишини ташкил 
қилганлиги айтилади [24]. Таққослаш учун, 1980 – 1990-йилларда Ўзбекистон аҳолисининг 
ўртача ўсиш суръати 2,8% ни ташкил қилган эди.
Аҳоли сонининг энг юқори мутлақ ўсиши, бу вақтда бир йилда 500 минг кишига 
яқинлашган, 1990-йиллар бошларига тўғри келади. Шунингдек, 1991 йил республика 
аҳолисининг энг юқори табиий ўсиш йили ҳисобланади яъни, – 600 минг кишига яқин. 1990-
йиллар ўрталаридан республика аҳолисининг ўсиши қатъий тартибда пасая бошлади ва 
айрим йилларда 1,2% ни ташкил қилди(илова 6-жадвал). 2006 йилдан аҳолининг ўсиш 
даражаси кўтарила бошлади. Бу, биринчидан, ислоҳотгача бўлган даврда, фертил ёшидаги 
хотин-қизларнинг (2004-2015 йилларда 20-29 ёшдаги аёллар улушининг кўплигини 
айтишимиз мумкин) мутлақ сонининг нисбатан барқарор ўсишини таъминлаган 
туғилишнинг жадал суръатдаги ўсиши билан изоҳланади. Иккинчидан, аҳоли фаровонлиги 
ўсишига имкон туғдирган барқарор иқтисодий ўсиш билан шарҳланади [26]. 
Ўзбекистон 
дунёнинг 
кўплаб 
давлатлари 
сингари 
ўзининг 
демографик 
ривожланишида иккинчи босқичдан ўтиб, ҳозирги даврда таркибида ёш аҳоли ўсиб бориши 
туфайли ва умумий ўлим кўрсаткичи туғилиш даражасидан юқорироқ бўлган учинчи 
босқичда амал қилмоқда [27], яъни ёш аҳоли таркибий тузилиши ҳисобига туғилиш 
даражаси ва ўлим кўрсаткичининг пастлиги билан тавсифланади. Ҳозирги пайтда аҳолимиз 
ўртача ёши 25,7 ёшни ташкил этади (эркаклар - 25,2, аёллар - 26,3 ёш). Аҳолининг йиллик 
табиий ўсиши 450-500 минг кишини ташкил этади [28].
Демографик ривожланишнинг тўртинчи босқичида кўплаб Европа давлатлари ҳамда 
МДҲда [29, С. 7] — Россия [30, С. 215], Украина, Болтиқбўйи республикалари ўз бошидан 
ўтказишмоқда [31]. 
Хусусан,20 йил мобайнида республикада аҳоли сони – 1,35, шаҳар аҳолиси – 1,73, 
қишлоқ аҳолиси эса 1,1 мартага кўпайди [32, Б. 2]. Бироқ олиб борилган таҳлиллар 2011 
йилда аҳоли сонининг 1122,0 минг кишига ортганлигини кўрсатди. Мазкур юқори суръатда 
ўсиш тенденцияси асосан йилга нисбатан аҳоли сонининг 1122,0 минг кишига 
кўпайганлигини 
кўрсатади. 
Мазкур 
ҳолат 
Ўзбекистон 
Республикаси 
Вазирлар 
Маҳкамасининг 2011 йил 14 мартдаги “Аҳоли сонининг танлама статистик кузатувини 
тайёрлаш ва ўтказиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 71-сонли қарорига[33]асосан 
республиканинг ҳар бир тумани ва шаҳрида аҳоли сонининг 10 фоизини қамраб олган ҳолда 
ўтказилган аҳоли сонининг танлама статистик кузатувида 642,5 мингта кишининг механик 
кўпайганлиги аниқланганлиги билан боғлиқ. 

---