Tadbirkorlik va ishga joylashtirish texnologiyasi asoslari

O’zbekistonda o’rtacha nominal hisoblangan ish haki

Yillar	Davrning so’nggi oyidagi o’rtacha nominal ish haki mikdori, so’m	Oldingi yilga nisbatan o’sish, marta
2005	108609,9	1,72
2006	183940,1	1,69
2007	270575,9	1,47
2008	418126,5*	1,54

*Izoh: dastlabki ma’lumotlar.

Manba: O’zbekiston Res’ublikasi Davlat statistika ko’mitasi ma’lumotlari.

‘rezidentimiz tomonidan mamlakatimizdagi real ish hakini oshirish masalalari ilgari surilib, real ish hakining oshishi – bu iqtisodiyotning kanday sur’atlarda rivojlanayotganini, mamlakatning moliyaviy ahvoli mustahkamlanayotganini,mutanosib monetar siyosatkanday ta’minlanayotganini yakkol aks ettiradigan o’ziga xos ko’zgu va ko’rsatkichdir, deb ta’riflanadi.

Statistik ma’lumotlar va sotsiologik tadkikotlar natijalariga ko’ra, mamlakatimizda 2006 yilning oxirida o’rtacha real oylik ish haki 185 ming so’mni yoki salkam 150 AKSH dollarini tashkil etgan⁷. 2007 yilda ish haki, ‘ensiya, sti’endiya va nafakalar mikdori 1,5 barobar ko’’aytirildi. 2007 yilning dekabrida o’rtacha oylik ish haki, xo’jalik sub’ektlari va budjet sohalarini hisobga olganda, 210 AKSH dollari mikdoriga teng bo’ldi⁸.

2008 yilda o’rtacha ish haki budjet tashkilotlarida 1,5 barobardan ziyod, butun iqtisodiyot bo’yicha esa 1,4 barobar oshdi. Natijada o’rtacha ish haki mikdori 300 AKSH dollaridan ortik bo’ldi. Aholining real daromadlari esa yil davomida jon boshiga 23 foiz ko’’aydi.

2009 yilni oladigan bo’lsak, o’rtacha ish haki mikdorini budjet sohasida – va shunga mos ravishda xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda ham – 1,4 barobar oshirish ko’zda tutilmokda⁹.

Ish hakining muttasil oshib borishi aholi iste’mol talabining o’sishida kuchli omil bo’lishini, bu esa iqtisodiyotimizda ishlab chikarish hajmlarining kelajakda yanada ortishini rag’batlantirishga xizmat kilishini nazarda tutib, ‘rezidentimiz iktisodiy imkoniyatlarni e’tiborga olgan holda, 2010 yilga borib ish hakini 2,5 barobar oshirish vazifasini ko’ydi.

Ishlab chikarishning texnik asoslari, ishchilar mehnatining mazmuni, ularga bilim berish va kasb-korlikka o’rgatish borasidagi o’zgarishlar munosabati bilan ish haki shakli va tizimlari ham o’zgarib boradi. Ish hakini tashkil etishda uning ikkita asosiy shakli – vaktbay va ishbay shakllari farklanadi. Vaktbay ish hakixodimning malakasi, mehnatining sifati va ishlagan vaktiga karab to’lanadigan ish hakidir. U odatda mehnatning natijalarini mikdoran anik hisoblab bo’lmaydigan, balki ular muayyan vazifalar doirasini bajarish bilan belgilanadigan vaktda (masalan, injener-texnik xodimlar va xizmatchilar, sozlovchilar, elektromontyorlar va shu kabilarga hak to’lashda) yoki mahsulot ishlab chikarish texnologik jarayonining borishi bilan belgilanadigan va bevosita ishchiga bog’lik bo’lmagan ‘aytlarda (masalan, konveyerlar va avtomat liniyalarida ishlash) ko’llaniladi.