Tadbirkorlik

15. 2. TADBIRKORLIK FAOLIYATINI KREDITLASH
Tadbirkorlik faoliyatini moliyalashning tashqi manbalaridan tijorat 
banklari va kredit uyushmalari katta rol o‘ynaydi. Tijorat banklarining 
asosiy vazifasi, operatsiyalari va xizmatlari quyidagilardan iborat:
- yuridik va jismoniy shaxslaming hisobvaraqlarini ochish va yuri- 
tish hamda ular bo‘yicha omonatlami jalb qilish;
- o ‘z mablagTari va jalb etilgan mablagMar hisobidan hamda o‘z 
nomidan kreditlar berish;
- mulkdor yoki mablag‘larni tasarruf etuvchi yuridik va jismoniy 
shaxslar bilan shartnomaga ko‘ra pul mablag‘larini boshqarish;
- yuridik va jismoniy shaxslardan chet el valutasini naqd pulga va 
pul o ‘tkazish yoTi bilan sotib olish va sotish;
- pul mablag‘lari, veksellar, to‘lov va hisob-kitob hujjatlari inkas- 
satsiyasi;
- majburiyatlaming bajarilishini ko'zda tutadigan uchinchi shaxs- 
larga kafolatlar berish;
- majburiyatlaming bajarilishi bo‘yicha uchinchi shaxslardan talab 
huquqini sotib olish;
307

---

- qim m atli qog‘ozlarni chiqarish, sotib olish, sotish, hisobga 
olish va saqlash, mijoz bilan shartnoma asosida qimmatli qog‘ozlami 
boshqa-rish va ular bilan boshqa operatsiyalarni bajarish;
- trast (mijozlaming mulkini ishonchli tarzda boshqarish) operatsi- 
yalarini o ‘tkazish;
- moliyaviy lizingni amalga oshirish;
- moliyaviy injiniring (murakkab loyihalami moliyalash, balansning 
yuqori qismida operatsiyalar o ‘tkazish, birlashish, sotib olish bo‘yicha 
operatsiyalar, ko‘chmas mulk bilan operatsiyalar)ni amalga oshirish;
- bank maslahati va axboroti xizmatlari ko‘rsatish, yuridik va jis- 
moniy shaxslarga maxsus binolar yoki uyerdagi seyflarni ijaraga berish.
Tadbirkorlik subyektlarining banklar bilan o ‘zaro munosabatlari 
shartnoma bilan rasmiylashtiriladi va uning asosida amalga oshiriladi. 
Tadbirkorlik uchun banklarning eng muhim vazifalaridan biri kreditlar 
bilan ta’minlash hisoblanadi.
0 ‘zbekistonda tadbirkorlik subyektlariga kreditdan foydalanishga 
qulay sharoitlar yaratilgan; tijorat banklari va ularning shaxobchalari- 
ning kengayishi, maxsus Mikrokreditbanklarning tashkil etilishi, kredit 
uyushmalarining rivojlanishi, kreditlash jarayonlarining takomillashib 
borishi, imtiyozli kreditlaming kengayishi, mikrokreditlaming joriy 
etilishi va hokazo.
0 ‘zbekistonda keyingi yillarda tadbirkorlikni kreditlash borasida 
bir qator m e’yoriy-huquqiy hujjatlar qabul qilindi: Markaziy bank to- 
monidan 2000- yil 22- fevralda tasdiqlangan “0 4z faoliyatini yuridik 
shaxsni tashkil etmasdan amalga oshiruvchi xususiy tadbirkorlar va 
dehqon xo‘jaliklarini tijorat banklari tomonidan milliy va xorijiy valu- 
talarda mikrokreditlash tartibi”, " 0 ‘z faoliyatini yuridik shaxsni tashkil 
etgan holda amalga oshiruvchi fermer xo‘jaliklari, kichik biznesning 
boshqa subyektlarini tijorat banklari tomonidan milliy va xorijiy valu- 
talarda mikrokreditlash tartibi” va boshqalar. Natijada tadbirkorlik sub­
yektlariga beriladigan kreditlar yildan-yilga keskin oshib bormoqda. 
Respublika bo‘yicha kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni qo‘llab- 
quvvatlash uchun ajratilgan kreditlar 2001- yilda 171,5 mlrd. so'mni 
tashkil etgan bo‘lsa, 2008- yilga kelib 1255,0 mlrd. so‘mda yetgan, 
ya’ni 7,3 barobarga oshgan (3. 2- chizmaga qarang).
Tegishli hujjatlarda ta’kidlab o‘tilganki, kreditlash qaytarimlilik, 
haq to‘lash, ta’minlanganlik, muddatlilik va maqsadli foydalanish
308

---

shartlariga asosan amalga oshiriladi. Tadbirkorlik subyektlariga imti- 
yozli kreditlar va mikrokreditlar aniq maqsadlar uchun beriladi va ular 
faqat shu maqsadlarga ishlatilishi kerak (15. 2- chizmaga qarang).