Tadbirkorlik faoliyati turlari 2-mavzu. Tadbirkorlik faoliyatining turlari va shakllari Reja

Ishlab  chiqarish  omillari.  Ma’lumki,  ishlab  chiqarish  omillari  ishlab  chiqarish 

fondlari,  ishchi  kuchi,  axborotdan  iborat.  Ishlab  chiqarish  fondlari  o‘z  navbatida  asosiy  va 

aylanma ishlab chiqarish fondlariga  bo‘linadi. 

---

Asosiy  ishlab  chiqarish  fondlari  (mehnat  qurollari)  inshootlar,  uzatuvchi  moslamalar, 

quvvatli  mashina  va  jihozlar,  ishchi  mashina  va  jihozlar,  o‘lchov  uskunalari,  laboratoriya 

jihozlari,  hisoblash  texnikasi,  transport  vositalari,  ishlab  chiqarish  inventarlari  va  boshqa 

asbobuskunalardan iborat. Asosiy ishlab chiqarish fondlariga sex zavod va laboratoriya binolari 

kiradi. 

Korxona  hududi  atrofidagi  devorlar,  ko‘priklar,  neft  quduqlari,  ko‘mir  koni  qatlamlari  va 

shunga  o‘xshash  boshqa  qurilmalar  inshoot  jumlasiga  kiradi.  Uzatuvchi  moslamalarga  quvvatli 

kabellar, elektr  uzatkich  liniyalari, turli xildagi  uzatkich  quvurlari,  neft  va  gaz uzatkich quvurlari 

kiradi. Quvvatli mashinalarga turli xildagi dvigatellar, turbinalar, bug‘ qozonlari va boshqalar kiradi. 

Asosiy  ishlab  chiqarish  fondlarining  muhim  elementi  bo‘lib  ishchi  mashinalar  va  uskunalar 

hisoblanadi.  Ularga  yordamchi  sexlarning  barcha  texnologik moslamalari,  mashina  va  uskunalari 

kiradi. Asosiy fondlarning bu qismi shartli ravishda aktiv qismi deb hisoblanadi, chunki shu mashina 

va uskunalarda mahsulotlarning asosiy qismi tayyorlanadi. Transport vositalari tarkibiga avtomobil, 

temir yo‘l, havo yo‘llari va boshqa transportlarning barcha turlari kiradi. 

Aylanma  ishlab  chiqarish  fondlarini  (mehnat  predmetlari)  xom  ashyo,  asosiy  va 

yordamchi materiallar,  yonilg‘i va energetik resurslar, idish va idish moslamalar, chidamsiz va 

qisqa muddatda ishlatiladigan asboblar va ishlab chiqarish moslamalari, ta’mirlash uchun kerak 

bo‘lgan  ehtiyot  va  butlash  qismlari  tashkil  qiladi.  Sotib  olinadigan  butlash  moslamalar,  yarim 

tayyor  mahsulotlar,  tugallanmagan  ishlab  chiqarish,  o‘zi  tayyorlagan  yarim  tayyor  mahsulot, 

kelajakdaagi xarajatlar ham aylanma ishlab chiqarish fondlarini tashkil qiladi. 

Qayta  ishlov  berilmagan  sanoat mahsulotlari  (ruda,  neft,  ko‘mir,  gaz va  boshqalar), 

qishloq  xo‘jalik  mahsulotlari  (paxta,  jun,  teri  va  boshqalar)  xom  ashyoni  tashkil  qiladi. 

Materiallar  esa  ma’lum  qayta  ishlash  jarayonidan  o‘tib  tayyor  mahsulot  ishlab  chiqarishga 

mo‘ljallangan  mehnat  mahsulotidir.  Asosiy  materiallar  bo‘lajak  tayyor  mahsulot  (temir, 

yog‘och,  mato)ning  asosini  tashkil  qiladi,  yordamchi  materiallar  (bo‘yoq,  tugma  va 

boshqalar)  asosiy  materiallar  uchun  ishlatiladi  yoki  (moylash  moylari)  ishlab  chiqarish 

jarayoniga  yordamlashadi.  Asbobuskunalar  narxi  va  ishlatish  muddatiga  qarab  aylanma 

fondlarga  kiritiladi.  Asbobuskunalarning  xizmat  muddati  bir  yildan  oz  bo‘lsa,  u  aylanma 

fondlarga  taalluqlidir.  YArim  tayyor  mahsulotlar  sotib  olingan  yoki  o‘zida  tayyorlangan 

turlariga  bo‘linadi.  YArim  tayyor  mahsulotlar  iste’molga  tayyor  bo‘lmagan  bo‘lib,  uni 

boshqa  sex  firma  yoki  korxonada  tayyor  holatiga  keltirish  lozim.  Tugallanmagan  ishlab 

chiqarish tugallanmagan mahsulot bo‘lib, yarim tayyor mahsulotdan farqli ravishda o‘z ishchi 

joyida  turadi.  Uni  me’yoridagi  ishlov  berish  uchun  korxonaning  boshqa  bo‘linmasiga 

berilmay, shu sexning o‘zida qiyomiga  etkaziladi. 

Kelajakdagi xarajatlarga  alohida to‘xtalmoq  lozim. Bu xarajatlar  yangi  mahsulotlarni 

tayyorlashdagi  xarajatlar  bo‘lib,  keyinchalik  ishlab  chiqarish  xarajatlari  jumlasiga 

kiritiladi. 

Ishchi  kuchini  tadbirkor  e’lon,  mehnat  birjasi,  ishga  joylash  agentligi,  tanishbilishlar 

orqali  topadi.  Ishga  olishda  nomzodning  ma’lumoti,  mutaxassisligi,  ish  tajribasi,  shaxsiy 

xususiyatlari hisobga olinadi. 

Undan  keyin  tadbirkor  moddiy,  moliyaviy,  mehnat  resurslari,  tayyorlanadigan 

mahsulotlarni sotish bozori haqida axborot to‘playdi.