Тадбиркорлик (бизнес) ҲУҚУҚИ

Кредитга оид муносабатларда жавобгарлик 
 
Кредит шартномаси тузилиб, пул маблағлари ажратилгандан 
кейин қарз олувчи олинган қарз ва ундан фойдаланганлик учун 
фоизларни банкка даврий (одатда ҳар ой охирида) тўловлар орқали 
амалга оширади. Банклар кредит бўйича фоизларни одатда ҳар куни 
йиллик базавий давр - 365 кундан келиб чиққан ҳолда ҳисоблаб ёзади 
(Қаранг: Положение о начислении процентов в коммерческих банках. 
30.01.2004 г. № 1306). Агар кредит шартномасида имтиёзли давр 
берилган бўлса, мисол учун 6 ой, бу давр ичида фақат кредитга 
ҳисобланадиган фоизлар тўланади, 7-ойдан бошлаб эса асосий қарз 
суммаси ҳамда фоизлар қарз олувчи томонидан тўланиши керак. 
Биламизки, фуқаролик муносабатларидан келиб чиқадиган 
жавобгарлик учун асос сифатида айб мавжуд бўлиши керак. ФКнинг 
333-моддасига асосан, агар қонун ҳужжатларида ёки шартномада 
бошқа тартиб назарда тутилган бўлмаса, қарздор айби бўлган 
тақдирда мажбуриятни бажармаганлиги ёки лозим даражада 
бажармаганлиги учун жавоб беради. Қарздор мажбуриятни лозим 
даражада бажариш учун ўзига боғлиқ бўлган ҳамма чораларни 
кўрганлигини исботласа, у айбсиз деб топилади. 
Агар қарз олувчи қарз ва унга ҳисобланган фоизларни тўлаш 
бўйича мажбуриятларини бажармаса ёки лозим даражада бажармаса 
банк (қарз берувчи) қуйидаги ҳаракатларни амалга ошириши мумкин: 
қарз олувчи қарзнинг навбатдаги қисмини қайтариш учун 
белгиланган муддатни бузган тақдирда, қарз берувчи қарзнинг қолган 
барча суммасини тегишли фоизлар билан бирга муддатидан олдин 
қайтаришни талаб қилишга ҳақли (ФК 736-м. 2-қисми); 
қарз олувчи қарз суммасини вақтида қайтармаган ҳолларда 
шартномада белгиланган фоизлар тўланган бўлишидан қатъи назар, 
қарз қайтариб берилиши керак бўлган кундан бошлаб то у қарз 
берувчига қайтариб берилган кунгача бу сумма юзасидан ФК 327- 
моддасида назарда тутилган миқдорда фоизлар тўланиши керак (ФК 
736-м. 1-қисми); 

---

VIII БОБ. Тадбиркорлик субъектларини молиялаш ва кредитлаш 
асослари
247 
кредит таъминоти ҳисобланган мол-мулк гаровини ундиришга 
қаратиши мумкин; 
агар гаровга тақдим этилган мол-мулк қиймати кредит суммаси 
ва фоизларни қоплашга етарли бўлмаса, ундирувни қарз олувчининг 
бошқа ликвидли мол-мулкига қаратиш; 
агар қарз олувчида банкротлик аломатлари пайдо бўлаганда, 
қарз олувчини банкрот деб топиш тўғрисидаги ариза билан хўжалик 
судига мурожаат қилиш. 
Чет эл судларида, мисол учун Буюк Британияда, кредит 
шартномасида белгиланган ўта юқори фоизларни қайта кўриб чиқиш 
амалиёти мавжуд. Бунда суд қуйидагиларга эътибор беради: 
-
 
мавжуд фоиз ставкалари; 
-
 
қарздорнинг ёши, тажрибаси, бизнес имкониятлари ва 
саломатлиги; 
-
 
қарздорнинг молиявий ҳолати ва унинг табиати; 
-
 
қарздор томонидан қабул қилинган таваккалчилик даражаси; 
-
 
кредитор билан қарздор ўртасидаги муносабат ва ҳ.к
15
. 
Ундирувни гаровдаги мол-мулкка қаратишда ФК 280-моддаси ҳамда