Tadbirkorlik asoslari ц

DOIMIY VA O‘ZGARUVCHAN XARAJATLAR
Ishlab chiqarish hajmining o‘zgarishiga ta’sir qilish yoki qilmasligiga qarab xarajatlar doimiy va o‘zgaruvchan xarajatlarga bo‘linadi.

Doimiy xarajatlar (FC-fixed cost) - mahsulot ishlab chiqarish hajmining o‘zgarishiga bog‘liq bo‘lmagan xarajatlar.
Masalan, bino uchun ijara haqi, reklama uchun to‘lov, qorovul yoki boshqa texnik xodimlarning ish haqi doimiy xarajatlar jumlasiga kiradi.
O‘zgaruvchan xarajatlar (VC-variable cost) - mahsulot ishlab chiqarish hajmining o‘zgarishiga bog‘liq xarajatlar.
Masalan, xomashyo, materiallar, ishchilarning ish haqi o‘zgaruvchan xarajatlar hisoblanadi.
Ishlab chiqarishning har bir darajasida doimiy va o‘zgaruvchan xarajatlar yig‘indisi umumiy yoki yalpi xarajatlar (TC-total cost)ni tashkil qiladi.
Doimiy (FC), o‘zgaruvchan (VC) va yalpi (TC) xarajatlarni grafik orqali ifodalash mumkin.
UMUMIY, O‘RTACHA VA CHEGARAVIY XARAJAT
Tadbirkor mahsulot birligini ishlab chiqarishga qilinadigan sarf- xarajatlarni hisoblash uchun o‘rtacha umumiy, o‘rtacha doimiy va o‘rtacha o‘zgaruvchan xarajatlarni bilishi lozim.
O‘rtacha umumiy xarajatlar - yalpi (umumiy) xarajatlarning ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga nisbatini ifodalaydi:
TC
AC = —
Q
bu yerda: AC (average cost) - o‘rtacha umumiy xarajatlar;
TC - yalpi (umumiy) xarajatlar;
Q (quantity) - ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori.
O‘rtacha doimiy xarajatlar doimiy xarajatlarning ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga nisbati bilan aniqlanadi:
FC
AFC =
Bu yerda: AFC (average fixed cost) - o‘rtacha doimiy xarajatlar; FC - doimiy xarajatlar summasi.