«Тадбиқий механика» кафедраси Машина ва механизмлар назарияси фанидан 12-маъруза

«Тадбиқий механика» кафедраси Машина ва механизмлар назарияси фанидан 12-МАЪРУЗА:

5-modul. Kulаchоkli mехаnizmlаr. Kulаchоkli mехаnizmlаr, ulаrning turlаri. Kulаchоkli mехаnizmlаrning tаhlili, bоsim vа uzаtish burchаklаri. Kulаchоkning fаzа burchаklаri. Turtkichning hаrаkаt qоnunini tаnlаsh.

Тузувчилар: тфн: Мирзахонов Ю.

Reja:

• 1. Kulachokli mexanizmlar to‘g‘risida asosiy tushunchalar.
• 2. Ularning turlari bilan tanishtirish.
• 3. Kinematik analiz qilishni щrganish.
• 4. Dinamik sintezning asoslari bilan tanishtirish.

Tayanch so‘z va iboralar.

Kuliches, turtkich, tayanch, rolik, nayzasimon turtkich, rolikli turtkich, sferik turtkich, tarelkasimon turtkich, sharikli turtkich, koromisloli turtkich, aksial kulachokli mexanizm, dezaksial kulachokli mexanizm.

MUAMMO:

Sizningcha nima uchun kulachokli mexanizmlar grafoanalitik usulda analiz qilinadi?

Yetaklovchi zvenoning harakatini oliy kinematik juft vositasida o‘zgaruvchan mexanizmlarga kulachokli mexanizmlar deyiladi.

• Kulachok.
• Turtgich (tolkotelp)
• Tayanch (stoyka)

1
2
3

Kulachokli mexanizmlar, asosan, tayanch, kulachok va turtgich hamda qo‘shimcha (rolik, prujina) moslamalardan iborat bo‘ladi. Bu mexanizmlar yordamida yetaklovchi zvenoning aylanma, tebranma va ilgarilanma qayta harakatini yetaklanuvchi zvenoning texnologik jarayoni uchun kerakli bo‘lgan, tebranma, ilgarilanma - qaytma va tekis paralel harakatiga o‘zgartirish uchun ishlatiladi. Buning yordamida yetaklanuvchi zvenoning qariyb istalgan qonuniyat bo‘yicha harakatlantirish mumkin.

Kulachokli mexanizmlar, asosan, tayanch, kulachok va turtgich hamda qo‘shimcha (rolik, prujina) moslamalardan iborat bo‘ladi. Bu mexanizmlar yordamida yetaklovchi zvenoning aylanma, tebranma va ilgarilanma qayta harakatini yetaklanuvchi zvenoning texnologik jarayoni uchun kerakli bo‘lgan, tebranma, ilgarilanma - qaytma va tekis paralel harakatiga o‘zgartirish uchun ishlatiladi. Buning yordamida yetaklanuvchi zvenoning qariyb istalgan qonuniyat bo‘yicha harakatlantirish mumkin.

Yodda tuting !!!
Muammoni yechimini shu abzasdan
topishingiz mumkin.

Mexanizm quyidagi afzalliklarga ega:

1. Yetaklovchi va yetaklanuvchi zvenolar-ning harakatini oddiy qurilma yordamida bog‘lash mumkin.

2. Yetaklanuvchi zveno uzluksiz harakat qilganda yetaklanuvchi zvenoning istagan ravishda harakatlantirish, to‘xtash va teskari yo‘nalishda yurgizish mumkin.

3. Ixtiyoriy ravishda berilgan tenglama yoki grafik funksiya bo‘ylab yetaklanuvchi zvenoning harakatlantirish mumkin.

4. Mexanizmni tuzilishi nihoyatda sodda bo‘lib, gabarit o‘lchovlari ixchamligi bilan ajralib turadi.

Mexanizmni quyidagi kamchiliklari bor.

1. Kulachokni tayyorlash usuli anchagina murakkab bo‘lib, maxsus qurilma yordamida tayyorlanadi.

2. Kulachokni material ishqalanishga chidamli bo‘lishi uchun maxsus usullar bilan ishlanadi.

Kulachokli mexanizmlar mashinasozlikning hamma sohalarida, juda ko‘p texnologik jarayonlarda, avtomatik mexanizmlar, to‘qimachilik, poligrafiya mashinalarda va juda ko‘p qurilmalarda ishlatiladi.

Kulachokli mexanizmlarni sinflarga bo‘linishi

Kulachokli mexanizmlar quyidagi shartlarga qarab sinflarga bo‘linadi.

1. Harakatni o‘zgartirishi bo‘yicha.

2. Kulachokning tuzilishi bo‘yicha

3. Turtgichning tuzilishi bo‘yicha

4. Oliy kinematik juftning taominlanishi bo‘yicha.

1. Aylanma harakat ilgarilanma qaytma harakatga quyidagicha o‘zgartiriladi.

Aylanma harakat burilma (tebranma) harakatga quyidagicha o‘zgartiriladi

Ilgarilanma-qaytma harakatni tebranma yoki boshqa qonuniyat bilan harakatlanuvchi ilgarilanma-qaytma harakatga o‘zgartirish mumkin

Kulachoklarning tuzilishi.

Egrilik radiusi o‘zgaruvchan zvenogo kulachok deyiladi.

egrilik radiusi ixtiyoriy sinusoidal kulachok

ravishda o‘zgaruvchi kulachok

arximed spiralidan simmetrik lagorifmik spiraldan

tuzilgan kulachok topgan kulachok

Turtkichlar (tolkatellar) a) ilgarilanma-qaytma harakat qiluvchi turtkichlar.

Nayzasimon Rolikli Sferik turtkich Tarelkali turtkich

o‘tkir turtkich

uchli turtkich

b) tebranma harakat qiluvchi turtkichlar.

Nayzasimon Rolikli Nayzasimon Sferik

o‘tkir uchli turtgich turtgich turtgich

turtgich

Kulachokli mexanizmlar kulachok va turtkich o‘qlarini joylashishi bilan ham farq qiladi.

Aksial kulachokli Dezaksial kulachokli

mexanizmlar mexanizmlar

Олий кинематик жуфтнинг қуйи кинематик жуфтга айлантириш усули.

-- эгрилик ёйи

l - эгрилик радиуси

R - профилли эгрилик маркази

О, KA - ҳосил бўлган кривошип шатун меха-низмни параметрлари шу механизм учун қуйидаги вектор тенглама ёзамиз.

Diagrammalar qurish usuli. Tekislikda harakat qiluvchi, o‘tkir turtgichli (tolkatelli) kulachokli mexanizmni analiz qilamiz