«tabiyot fanlari» fakultеti «gеografiya va uni o’qitish mеtodikasi» kafеdrasi

Qashqadaryo viloyatining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi dinamikasi 

Ko‘rsatkichlar 

Viloyatning respublikadagi 

ulushi 

(%)

 

2010 yilda  

2000 yilga 

nisbatan, 

(marta)  

2000 yil 

2010 yil 

Yalpi ichki mahsulot (Yalpi hududiy 

mahsulot) 

6,4 

7,9 

1,5 

Sanoat mahsulotlari 

8,3 

16,6 

1,9 

Iste’mol tovarlari 

5,5 

3,2 

2,2 

Investitsiyalar 

16,9 

17,5 

1,0 

Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari 

7,2 

8,5 

1,4 

Xizmatlar 

4,2 

4,5 

2,6 

Tashqi savdo aylanmasi 

5,6 

3,4 

1,2 

Eksport 

3,6 

17,6 

5,1 

 

Viloyatning  agrar  sohaga  ixtisoslashuvi  uning  mamlakat  ishlab  chiqarish 

kuchlarini  mintaqaviy  tashkil  etishdagi  o‘rni  va  ahamiyatini  belgilab  beradi. 

Viloyat iqtisodiyotida paxtachilik, g‘allachilik hamda xom ashyoni birlamchi qayta 

ishlash  sanoati  muhim  o‘rin  egallaydi.  Ishchi  kuchining  aksariyat  qismi  mazkur 

tarmoqlarda ish bilan band bo‘lib, asosiy ishlab chiqarish fondlarining katta qismi ham 

xuddi  shu  tarmoqlarga  jalb  etilgan.  Viloyat  paxta  xom  ashyosi  va  don  yetishtirish 

bo‘yicha respublikada birinchi o‘rinni egalaydi.  

Keyingi  yillarda  viloyatda  iqtisodiy  salohiyatning  o‘sishiga  olib  kelgan 

tarkibiy  o‘zgarishlar  amalga  oshirildi.  Mamlakat  iqtisodiyoti  tarkibida  viloyat 

salmog‘i oshdi. Yalpi hududiy mahsulotning (YaHM) 2000-2010 yillarda o‘rtacha 

o‘sish  sur’ati  7,1%  ni,  umuman  un  yildagi  hajmi  1,5  martani  tashkil  qilib, 

respublika  ko‘rsatkichidan  1,4  marta  yuqori  bo‘lgan.  Biroq,  erishilgan  ijobiy 

natijalarga  qaramasdan,  iqtisodiyotning  shakllangan  tarkibi  mavjud  resurs 

---

 

48

salohiyati  va  mehnat  bozori  bilan  iqtisodiyotning  real  sektori  hamda  ijtimoiy 

sohaning  rivojlanishi  o‘zaro  muvofiqlashmagan.    Iqtisodiy    rivojlanish  darajasi 

(YaHM)  bo‘yicha  viloyat  O‘zbekistonda  3-o‘rinda  bo‘lib,  nisbatan  rivojlangan 

mintaqalar guruhiga kiradi. Jumladan, sanoat va qishloq xo‘jaligi mahsuloti bo‘yicha 3-

o‘rinda, eksport bo‘yicha 6-o‘rinda, ijtimoiy soha bo‘yicha esa 11-o‘rinda turadi.  

Viloyat  tumanlari  iqtisodiy  rivojlanish  darajasi  bo‘yicha  katta  tabaqalanishga 

ega.  2010  yil  natijalari  bo‘yicha  amalga  oshirilgan  iqtisodiy  guruhlashga  ko‘ra,  

rivojlangan guruhga bor-yo‘g‘i – Mirishkor va Nishon tumanlari, nisbatan rivojlangan 

guruhga  Muborak,  Koson,  Yakkabog‘,  Kasbi,  Shahrisabz,  kam  rivojlangan  guruhga 

Kitob,  G‘uzor,  Qarshi,  Qamashi,  Chiroqchi  va  Dehqonobod  tuman  kirdi.  Viloyat 

agrosanoat  majmuasida  olib  borilgan  tarkibiy  o‘zgarishlar  qishloq  xo‘jalik 

mahsulotlarini  qayta  ishlash  korxonalarining  barqaror  rivojlanishiga  yetarli  ta’sir 

ko‘rsatmayapti. 

Viloyatning  tabiiy-resurs  salohiyati,  yuqori  bo‘lib,  neft  va  gaz  zahiralaridan 

tashqari,  uning  hududida  volfram,  mis,  qo‘rg‘oshin,  rux,  alyuminiy  xom  ashyosi, 

surma, simob, oltin konlari hamda kaliy tuzi, marmar, keramzit, bentonit kabi  foydali 

qazilmalar mavjudligi aniqlangan. Ayniqsa, Dehqonobod, Mirishkor, Kitob va G‘uzor 

tumanlarida  mineral  xom  ashyo  resurslari  salohiyati  yuqoridir.  Shuning  uchun  ham 

kelajakda  viloyat  va  uning  tumanlarining  tabiiy-resurs  salohiyatidan  samarali 

foydalanishni  yo‘lga  qo‘yish  maqsadida  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlantirish  strategiyasini 

ishlab  chiqish  va  samarali  ixtisoslashuvni  keng  yo‘lga  qo‘ygan  holda  asosiy  e’tibor 

raqobat ustuvorligiga qaratilmog‘i tadqiqotda asoslab berilgan (3- jadval).

      

Qashqadaryo  viloyati  aholi  sonining  nisbatan  tez  sur’atlarda  ko‘payishi,  uning 

75,3% i qishloq joylarida yashashi bilan ajralib turadi. Aholisining  52,8 % ni mehnat 

resurslari  tashkil  qiladi.  Bu  yerda  aholining  tabiiy  ko‘payish  sur’ati  o‘tgan  yillarga 

qaraganda  kamayish  tendensiyasiga  ega  bo‘lsa-da  (2000  yilga  nisbatan  1,4  marta 

kamaygan), mehnatga layoqatli aholi soni keskin oshib bormoqda (2000 yilga nisbatan 

27,6% ga ko‘paygan). Bu esa mehnat bozorida yangi ish o‘rinlariga talabning taklifga 

nisbatan  tez  sur’atlarda    oshishiga  olib  kelmoqda.  Viloyatda  2010  yilda  ish  bilan 

bandlik  darajasi  2000  yilga  qaraganda  17,2%  ga  o‘sib,  shu  davrdagi  mehnat 

---

 

49

resurslarining  o‘sish  darajasi  44,4  %  ni  tashkil  qilgan.  Bu  kelajakda  aholini  yangi  ish 

joylari  bilan  ta’minlash  eng  ustuvor  yo‘nalish  bo‘lib  qolishini  ko‘rsatadi.  Ish  bilan 

ta’minlanish  darajasi  tumanlar  o‘rtasida  keskin  farq  qiladi.  Mehnatga  layoqatli 

aholining  katta  qismi  qishloq  xo‘jaligida  band.  Qishloq  xo‘jaligida  band  aholining 

aksariyati mavsumiy ish bilan mashg‘ul. Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi bo‘lmagan 

davrda  ularning  faqat  6,0  foizigina  ish  bilan  band  bo‘ladi.  Qishloq  xo‘jaligi  ishlab 

chiqarishida bandlar soni  bevosita zarur  ishchi kuchidan 30 ming kishiga  ortiq. Aholi 

aksariyat  qismining  qishloq  xo‘jaligi  ishlab  chiqarishida  band  bo‘lishi  ular  daromadi 

pastligining asosiy  sababi bo‘lmoqda.  Bugungi kunda viloyat iqtisodiyotida band  

 

3-jadval