Табиятты ом кк

I.
 
Oqiwshilarda du`nyag`a materialistik ko`z qaras tiykarlarin 
qa`liplestiriu. 
Ta`biyatti u`yreniw tu`siniklerin qa`liplestiriw qu`ramali oylaw protsessinin` na`tijesi 
bolip tabiladi. Usi protsesti basqariw arqali, mug`allim oqiwshilarg`a du`nyag`a materialistik 
ko`z-qarasti uqtira otirip, ta`biyattin` sirlarin a`yqin misallarda a`ship beredi. Ta`biyat penen 
planli tu`rde, izbe-iz tanistiriw usi jumis ushin tiykar payda etedi. Zatlardin` qa`sietlerin 
u`yreniw praktikaliq shinig`iwlardi o`tkeriw arqali, mug`allim mektep oqiwshilarina adamnin 
ta`biyatti o`zgertiwge baylanisli xizmetin tusiniwge ja`rdem beredi.

---

9
Balalardi qorshab turg`an tabiyat ha`m adamlardin` turmisi benen tanistira otirip, 
mug`allim ta`biyg`iy qu`bilislar sebeplerin aniq misallarda tu`sindirip beriwi ha`m 
oqiwshilardin` usi qubilislardin` arasindag`i en` a`piwayi baylanislardi tu`siniwine erisiwi 
kerek. Na`tijede oqiwshilar, ta`biyattin` bir pu`tin ekenligin tu`siniwge mu`mkinshilik 
beretu`g`in bilimlerdi toplaydi. Ta`biyattag`i predmetler ha`m qubilislar bir-biri menen 
ajiralmas baylanista, bir biri mnen g`arezli boladi. 
Biraq kishi jastag`i mektep oqiwshilari ushinbirden ko`zge taslanatug`in en` a`yqin 
baylanislar g`ana qolayli keledi ma`selen, ta`biyattag`i ma`wsimlik ozgerislerdi baqlawi arqali 
q-w klaslardin` oqiwshilari olar gu`zde qista suwiqtin`tusiwine, al ba`ha`rde jiliy baslawina 
baylanisli bolatug`inin bayqaydi. Al, e-r klaslarda baqlawlardin` na`tiyjesin ta`biyattin` 
ayrim elementleri arasinda en` a`piwayi g`arezlilikler ornatiladi. Balalar ne sebeb hawanin` 
ozgeretug`inin ne sebep kun menen tunnin` jil ma`wsimlerinin` almasiwi juz beredi. ha`m 
t.b.lardi bilip aladi. Adamnin` xojaliq xizmeti penen tanistiriw oqiwshilardin` aldina bizin` 
watanimiz ta`biyati ha`m adamlardin` xar qiyli ta`biyat zonalarindag`i miynet xizmetin` 
a`jayip korinisin aship beredi. 
Du`n`yag`a materialistik koz-qaras tiykarlari ta`biyattaniw sabaqlarinda izbe-iz turde, 
mug`allim ta`repinen planli otkeriletug`in, uzaq dawam etiwshi jumis protsessinde 
qa`liplestiredi. Ta`biyattaniwdi u`yreniwdin` en` da`slepki waqtinnan baslap oqiwshishilarda 
o`simlikler ha`m haywanatlar du`n`yasi haqqinda materialistik tu`siniklerdi qa`liplestiriw 
bahlaw, ta`jriybeler ekskursiyalar otkeriw protsessinde aling`an tu`siniklerge dialektikaliq 
materializm ko`z-karasinan aniqlama beriwi za`ru`r. 
Ta`biyat taniwdi u`yreniw protsessinde ta`biyat u`zliksiz xa`rekette boliwi ha`m 
o`zgeriw, jan`alaniw ha`m rawajlaniw a`wxalinde qaraladi. Bul dialektikalie-materialistik 
ko`z-qarastin` tiykarg`i rejelerin balalarg`a qolayli formada tu`sindiriwge mu`mkinshilik 
beredi. 
Ta`biyat qubilislarinin o`z-ara baylanisin aship ere otirip quyashtin` nurli energiyasi 
suwdi qizdiradi, ol puwlanadi, keyinen jawin-shashinlar turinde to`men tusedi. Mug`allim 
oqiwshilarda ta`biyatqa bolg`an dialektikaliq ko`z-qaraslar izbe-iz rawajlandiradi ha`m 
ta`rbiyalaydi. Oqiwshilardin` konkret bir qubilisti tikkeley baqlawinda birinshi oy ju`rgiziwge 
tuwra 
keletug`in 
g`a`rezlilikleri 
ta`biyattin` 
barliq 
qubilislarin 
baylanistiratug`in 
nizamliliqlarinin` a`yqin korinistegi xarakterine iye boladi. 
Mug`allimnin` jeke baqlawlari ta`repinen ta`stiyiqlang`an gu`rrin` etip beriwlerinin` 
ta`siri astinda oqiwshilarda ta`biyattan tisqari ku`sh joq ekenine, barliq ta`rbiya qubilislari da 
ta`biyg`iy nizamliliqlar menen tu`sindiriletug`inina, olardi biliu adamg`a ta`biyattin` zor 
ku`shlerin ozine bag`indiriwg`a, onin` bayliqlarin aqilg`a muu`apiq paydalaniwg`a 
mu`mkinshilik beretug`inina izbe-iz isenim payda etedi. 
Ta`biyatta`niw boyinsha shinig`iwlardi o`tiw protsesinde, mug`allim oqiwshilarg`a 
diniy u`rip a`detlerdin` biymaniligin ha`m ziyanin ko`rsetip beredi ha`m olardin` ilimnin` 
dinge orin bermeytug`inin tusiniuge bag`darlaydi. Balalar mektepte ha`r qiyli sem`yalardan 
sonin` ishinde elede bolsa ha`r qiyli u`rip a`detler menen irimlardi saqlap kiyatirg`an 
sem`yalardan keletug`inin esapqa aliw za`ru`r. Bunday balalar menen ateistik jumisti ayriqsha 
puxtaliq penen o`tkeriw kerek, sebebi olar o`z ata-analarinin` abiroyina so`zsiz isenedi ha`m 
tek ayriqsha o`zin tuta biliwshilik, a`dep ikramliliq sezimi, mug`allimnin` o`zinin` isendirip 
otirg`an na`rsesinin` du`rislig`ina toliq iseniwi g`ana tiyisli tabisqa eristiriwi mu`mkin. 
Kishi mektep jasindag`i balalar «Ne sebeb jawin jawadi», «Taw qalay payda bolg`an», 
«Ne sebeb keshte quyash batadi», «Ne sebeb sho`pler jasil, al gu`ller ha`r qiyli ren`de 
boladiYo» degen ha`m basqada koplegen sorawlardi ere otirip, olar o`zi ushin bir a`lemdi 
ashqanday boladi ha`m onin` balalardin` aldinda a`jayip sa`wleleniwi , balalarda ju`zege 
keletu`g`in a`trapqa qizig`iwshilig`inin` so`nbewi tek mug`allimge g`ana baylanisli boladi. 
Balanin` a`tirapimizdag`i ta`biyatqa qizig`iwshilig`in quwatlaw ushin , mug`allim barliq 
sorawlarg`a konkret ha`m aniq tu`rde juwap beriwi tiyis. 

---

10
Oqiwshilardi ilimiy-ateistik ta`rbiyalaudi izbe iz tu`rde mektep oqiwshilarinin` jas 
ha`m jeke ozgesheligin esapg`a alip iske asiriw za`ru`r. Ateistik koz-qaraslardi 
qa`liplestiriwdin` da`stlepki etapi ta`biyattaniwdi oqitiw bolip esaplanadi. Ta`biyattin` ayrim 
qubilislarinin` arasindag`i baylanislardi ornatiwdag`i, olar 
ere nalip barilatug`in jumisti 
joqarida aytilg`anday etip alip bariw za`ru`r. Sonda olar minaday, misali «ne sebep qu`slar 
qaytadi», «ne sebep haywanlar uykig`a ketedi» degen ha`m t.b. sorawlarg`a ozlerinshe juwap 
ere aladi. 
Bunda balalar korkem adebiyattan alg`an, kolemi onshe kop emes uzindiler 
mug`allimge jardem ere aladi, bundag`i ateistik material qolayli korkem formasinda berilip 
oqiwshilardi duris ateistik juwmaq shig`ariwg`a iytermeleydi.
Diniy urp-a`detlerdin` saqlaniwinin` ziyanin diniy koz-qarasdin` ilimge qarsi tasirini 
aship beriwde har bir balanin` jeke ozgesheligin minez-qulqin, sezimin, qarim-qatnasin 
esapqa aliw za`ru`r. 
Mektepde alip barilatug`in ateistik jumistin` en` na`tiyjeli formasi ta`biyattaniw 
krujoklari bolip tabiladi. Olar kishi jasdag`i mektep oqiwshilarinin` ateistik koz-qarasin 
ka`liplestiriw ushin oqiw ha`m ta`biyattaniw sabaqlarinda aling`an bilimlerd ten`lestiriw 
ushin ilimiy ateistik propogandani izbe-iz ha`m ayqiniraq kirgiziw ushin mu`mkinshilikke 
iye.