Табиятты ом кк

 
«A`tirapimizdag`i ta`biyat» oqiw kitabi menen birgelikte jumis alip bariw 
metodikasi. 
Da`slepki shinig`iwlardan baslap-aq oqiwshi alti jasarlar baqlawlar, ekskursiyalar, 
seyilge shig`iwlar, a`jayip adamlar menen ushfirasiwlar ja`rdeminde a`tirapmimizdag`i 
ta`biyat penen tanisiwdi baslaydi. Olardin` ele oqiwdi ha`m jaziwdi bilmeytug`inina 
baylanisli, olar a`tirapimizdag`i ta`biyatti baqlawlar ushin beriletug`in tapsirmalardi 
mug`allimnen awizeki formada aladi. Mug`allimge ja`rdem retinde «A`tirapimizdag`i ta`biyat 
penen tanistiriw» metodikaliq qollanbasi basip shig`arildi, bunda shinig`iwlardin` ha`m 
saltanatli sa`nelerge arnalg`an erteliklerdin` u`lgi retindegi islep shig`iwlari, sonday-aq 
oqiwshilar menen jumis alip bariw ushin arnalg`an material ha`m mug`allim ushin arnalg`an 
spravkaliq material keltiriledi. Oqiw kitabina metodikaliq usinislar beriledi, olarda su`wretler 
menen jumis alip bariw ushin arnalg`an tapsirmalar keltirilgen. 
Oqiw kitabindag`i jumis oqiwshilardin` xizmetinin` to`mendegi tu`rlerin o`z ishine 
aladi` 
1.
Su`wretlerdi mug`allimnin` beretug`in tapsirmasina sa`ykes tu`rde tan`lap aliw. 
Misali, minaday tapsirma beriledi` «Su`wretti qarap shie. Qaysi su`wrette oqiwshi qolin durs 
ko`terip turW» Al`ternativlik tapsirmalardi kirgiziw oqiwshinin` bir qansha variantlardin` 
ishinen durs variantin tan`lap aliw za`ru`r, bunday jumislar tapsirmalardi quramalastiradi, 
og`an bolg`an qizig`iwshiliqti arttiradi. 
2.
Su`wretlerdi salistiriw. «Su`wretlerdi qarap shiq. Bular qanday tereklerdin` ha`m 
putalardin` japiraqlariW Japiraqlardin` ha`m olarg`a sa`ykes keletug`in miywelerdin` 
qaptalindag`i do`n`geleklerdi birdey ren`ler menen boya». 
3.
Protsesslerdin` izbe-izliklerin ornatiw. «Su`wretti qarap shiq. Qanday predmetler 
su`wretlep ko`rsetilgenW Svetofordin` qanday signali janip turW Oqiwshilardin` mektepke 
baratug`in jolin strelka menen ko`rset». 
4.
Su`wretlerdi olardin` mazmunlarin analizlep beriw arqali boyaw. 
Oqiw kitabindag`i ha`r qiyli turdegi tapsirmalardi orinlay otirip, balalar uqsasliqti 
ha`m o`zgeshelikti baqlawdi, salistiriwdi, tabiwdi, en` a`piwayi logikaliq baylanislardi 
ornatiwdi uyrenedi. Geypara tapsirmalar balalardin` do`retiwshilik xizmetin na`zerde tutadi. 
Sonday-aq oqiw kitabinda mug`allimge balalar menen tuwg`an elimizge, tuwg`an ulkemizge, 
a`jayip sa`nelerge arnalg`an temalar boyinsha qisqasha gurrin`lesiwdi o`tkeriwge ja`rdem 
beretug`in tapsirmalar ha`m su`wretlep ko`rsetiwler de bar. Material bunday gurrin`lesiwlerdi 
a`dewir qolayli ha`m qiziqli etip o`tkeriwge mumkinshilik beredi. Biraq, a`tirapimizdag`i
ta`biyatti uyreniwde tek oqiw kitabindag`i tapsirmalar menen g`ana sheklenip qaliwg`a 
bolmaydi. Klass oqiwshilarinin` tayarlig`in ha`m ballardag`i oqiw kitabi menen jumis alip 
bariw ta`jiriybesin esapqa aliw za`rur. Oqiw kiatbinin` tapsirmalari balalardin` o`zlerinshe 
do`retiwshilik is islew ushin ken` mumkinshilikler aship beredi. Barliq baqlawlar, tapsirmalar 
konkret tabiyg`iy sharayatlar esapqa aling`an halda orinlanadi. Oqiw kitabi boyinsha 
orinlanatug`in tapsirmalardi bar usinislarg`a tiykarlang`an jag`dayda, balalardin` tayarlig`in 
esapqa alip beriwi kerek. Sonday-aq mug`allim o`zi jasap turg`an orinnin` ta`biyg`iy 
sharayatlarin esapqa ala otirip, ta`biyatqa shig`ilatug`in ekskursiyalardin` kalandar`liq 
muddetlerin o`zgertiwge huquqli. Balalardin` barlig`i da o`zinshe jekke jumis islewge 
jetkilikli da`rejede jaqsi tayarliq ko`rmegenin ha`m geypara tapsirmalardin` jetkilikli 
da`rejede tusinikli bola bermeytug`inin esapqa ala otirip mug`allim olarg`a konkret ja`rdem 
beriwi tiyis. Balalarg`a mug`allim tapsirmani orinlawg`a baylanisli juzege keletug`in 
sorawlardi beriwge ruxsat etedi. Usi maqsette ha`r bir tapsirmani orinlawdan keyin, klass

---

49
oqiwshilarina mazmuni ha`m orinlaniwi boyinsha a`dewir qiziqli jumislardi ko`rsetiw 
za`rur. Hawa rayinin` kalen`dari menen jumis islewge kirisiwde, mug`allim balalardi sha`rtli 
belgiler menen tanistiriwi, jawg`an jawin-shashinlarg`a, kunnin` jiliwina ha`m suwitiwina 
baylanisli, ta`biyatta bolip o`tetug`in ma`wsimlik o`zgerislerdi xarakterlep beriwshi
kartinalar boyinsha gurrin`lesiw o`tkeriwi tiyis. Sonday-aq ha`rbir aydin` xarakterlep 
o`zgesheligin sa`wlelendiriwshi suwretlep ko`rsetiwlerdin` mazmuni boyinsha gurrin`lesiw 
o`tkeriliwi za`rur.