Табиятты ом кк

 
Bekkemlew ushin sorawlar 
q
.A`tirapimizdag`i ta`biyatti biliwine baylanisli 
q-w
klasslardin` oqiwshilari ta`biyat 
haqqinda qanday bilimler ko`lemin iyeleydi. 
w.
Ta`biyattaniw pa`ni baslawish mekteptin` oqitiw planinda qanday orindi iyeleydi
e.
Ta`biyattaniw pa`nin e-r klasslarda oqitiwdin` maqseti qanday 
Usinilg’an a`debiyatlar` 
q.
Grigoryants A.G. Tabiatshunoslik (e-cinf uchun darslik). T., 
w00q
. 
w.
Zaripov K. Yangi pedagogik texnologiyani tatbiq etish bosqichlari. Toshkent Xalq ta`limi, 
qoou. r-
son 
e
. Yuldoshev J. Yangi pedagogik texnologiya. Xalq ta`limi
qooo
r.
Nuriddinova M.I. Tabiyatshunoslikni wqitish metodikasi. T., 
w00t.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

23
 
 
Lektsiya-7 
Tema. Baslawish klasslardin` oqiwshilarinda ta`biyattaniwliq ko`z aldig`a 
keltiriwler menen tu`siniklerdi qa`liplestiriwlerdin` ha`m rawajlandiriwlardin` 
metodikaliq tiykari 
Joba: 
q.
Ta`biyat taniwliq ko`z-aldig`a keltiriwlerdi ha`m tu`siniklerdi qaliplestiriw tiykarlari.
w.
Uliwma ta`biyat taniwliq tusiniklerdi qa`liplestiriw ha`m olardin`kishi jastag`i mektep 
oqiwshilari ta`repinen ozlestiriw ozgeshelikleri. 
e.
Ta`biyattaniwliq tu`siniklerdi na`tiyjeli ozlestiriwdi ta`miynleytug`in metodikaliq 
jag`daylar.
5.Logikaliq oylawdin` ha`m soylewdin` rawajlaniwi.
Tayanish tu`sinik: 
Ko`z aldig`a keltiriwler, ta`biyattaniwliq tu`sinikler, metodika, logika ha`m so`ylew.
 
Kundelikli turmista ekskursiyalarda ,baqlawlar uaqtindi predmetlerdi qabilawi arqali 
oqiwshilar olardag`i uqsaslik xam o`zgeshelik belgilerin taba biledi .Olarda en` a`piuayi
tusinikler qaliplese baslaydi.Oylau protsesinde balalarda konkiret pikirleu payda boladi. 
Pikirleuler tikkeley qablaular xam ko`z aldiga keltiriuler tiykarinda ka`liplestiriledi. Misali 
«Terek tamirlarinan terek osirsin, japiraqlarinan, gullerinen xam miyuelerinen turadi 
»pikirleui tereklerdi baqlaug`a olardin` ozgesheliklerin aniqlauga xam analizlewge 
o`simliktin atap otilgen boleklerin salistiriuga sa`ykes juwmak shigariwga alip keledi. 
Ta`biyat taniw pa`ninde balalar Tashkent qalasi Sirda`r`yasi , tyan`-Shan` tawi siyaqli birden 
bir tusinikler menen tawlardi, da`r`yalar, qalalar siyaqli uliwma tusinikler menen, shirsha, 
qayin`, emen, topol`, shipovnik, jasmin. Ko`k qoyan, aq qoyan siyaqli ko`rinislik tusinikler 
menen, terek, puta, qoyan siyaqli tekli tusinikler h.t.b lar menen ushirasadi. Ta`biyat taniwliq 
tusinikler- bul uliwma tiykarg`i belgiler menen birigetug`in putkil obe`ktler, qubilislar, 
predmetler gruppasi haqqindag`i bilimlerdi uliwmalastiriw bolip tabiladi. Ma`selen, 
«o`simlik» tusinigine barliq o`simlikler ushin uliwma tiykarg`i belgileri menen bir gruppasi
birigetug`in ha`r qiyli predmetler kiredi. Olardin` barlig`i o`sedi, rawajlanadi, dem aladi,
ko`beyedi, yag`niy tiri organizmler bolip tabiladi. Tusiniklerdi ko`z aldig`a keltiriwlerden 
ajirata biliw kerek. Ko`z aldig`a keltiriw-bul seziw organlar xizmetinin`, oy yamasa qiyal 
produkti bolip tabiladi. Tusinik -oylaw produkti bolip tabiladi. Ko`z- aldig`a keltiriwler-
tusiniklerdin` sezim tiykari bolip tabiladi. Tusinik ko`plegen birden-bir qubilislardin` 
tiykarg`i belgilerinin` uliwmalastiriliwi retinde payda etiledi. Ekskursiyalar , praktikaliq 
jumislar waqtinda ta`biyat haqqindag`i tusiniklerge iye boladi. Uliwma tusiniklerdi 
qa`liplestiriwde mug`allim minalardi islewi za`rur. 
-
obe`ktti belgili maqsette qabillawdi sho`lkemlestiriu. 
-
Ta`biyat predmeti ha`m qubilisi haqqindag`i ha`r bir jan`a tusinikti analizlew 
ja`ne ondag`i burin o`zlestirilgen barliq predmetlerge ta`kirarlawshi tiykarg`i belgilerdi 
ajiratiu. 
-
Barliq tiykarg`i emes ekinshi da`rejeli tusiniklerden abstraktsiyalaniw, bunin` 
ushin o`zgeriwshi tiykarg`i emes belgilerge iye, biraq tiykarg`i belgilerin saqlaytug`in (misali, 
lala ha`m fialka, g`az piyaz ha`m lala) predmetlerdi paydalaniu. Ta`biyattaniwliq tusiniklerdi 
qa`liplestiriwde ha`r oylaw operatsiyalarin analizlewge sintezlewge, salistiriwg`a, 
abstraktsiyalawg`a, konkretlestiriwge, uliwmalastiriwg`a, ayriqsha diqqat awdariliwi tiyis. 
Tusinikler-uliwmalastiriw, yag`niy uliwma qa`siyetlerge iye predmetlerdi ha`m qubilislardi 
biriktiriw protsessinde a`liplestiriledi.Sabaqlarda ha`r qiyli turdegi metodikaliq usillardi 
qollaniu. Praktikaliq jumislardi, ta`jiriybelerdi, ko`rgizbeli qollanbalardi paydalaniw jan`a 
tusiniklerdin` o`zlestiriliw sanaliligin arttiradi. Tusiniklerdi qa`liplestiriwde tusiniktin` ayirim 

---

24
elementlerden turatug`inin na`zerde tutiw kerek. Birden-bir tusinikler-bul ol yaki bul 
predmetke, qubilisqa tiples keletug`in jekke belgiler bolip tabiladi. Eger uliwma tusinik 
terminler ienen bekkemlenetug`in bolsa, onda birden-bir tusinikler atamalari yamasa o`z atlari 
menen bekkemlenedi, sebei bunday basqa obe`kt joe. Birden-bir tusiniklerdi qa`liplestiriwde 
uliwma tusinikti aship beriwge ayriqsha diqqat awdariw za`rur. Ta`biyat taniw pa`ni 
sabaqlarinda birden-bir tusiniklerden basqa jiynaqli tusinikler de qa`liplestiriledi. Oqiw 
materiali oqiwshilar ta`repinen bekkem o`zlestirilmeytug`in jag`daylar da jiyi ushirasip turadi. 
Sistema-tusiniklerdi rawajlandiriwdin` birden- bir sha`rt bolip tabiladi. Dara jag`dayda 
ta`biyattaniwliq tusinikler belgili metodikaliq jag`daylarda saqlawda iske asiriladi. 
Ta`biyattaniwliq tusinik tek tikkeley qabillaw baqlaw tiykarinda uyreniletug`in predmet 
yamasaqubilis waqqinda da`l ha`m aniq ko`z-aldig`a keltiriw sha`rt orinlang`an jag`dayda 
g`ana duris boladi. Oqiwshilardin` aktiv oylawin ta`rbiyalawda mug`allimnin` `eretug`in 
sorawlari ulken rol` atqaradi. Ta`biyattaniw pa`ni sabaqlarinda sabaqliqtin` tekstin aytip 
beriwde analizlewden sintezlewdi uliwmalastiriwdi talap etetug`in sorawlarin beriw kerek. 
Ta`biyattaniwliq ko`z-aldig`a keltiriwlerdi ha`m tusiniklerdi qa`liplestiriwde oylaw ha`m 
so`ylew ulken rol` atqaradi. A`tirapimizdag`i ta`biyat penen tanistiriw balaldardin` baqlawina 
tiykarlanadi.Ta`biyg`iy material menen jumis alip bariwda oylaw logikasin rawajlandiratug`in 
salistiriwg`a ayriqsha diqqat awdariladi. Salistiriw - aqildin` analitikaliq jumisi bolip tabiladi. 
Salistiriw operatsiyasi-qiyin ha`m sintezlewdi, uliwmalastiriwdi ha`m juwmaq shig`ariwdi 
o`z ishine aladi. Mektep qaptali uchastkasindag`i o`setug`in o`simliklerdi paqali, japiraqlari 
,gulleri, miyweleri boyinsha salistiriwdi usiniwg`a boladi.