Tabiiyot-geografiya fakulteti

2.5. LYUMINESSENT ANALIZ 

Moddalar, atomlar, molekulalar yoki ionlarning turli xil kuzatuvchi omillar 

ta’sirida  shug`ullanish  xossasi  lyuminessentsiya  deyiladi.  Bunday  shug`ullanish  

10

-10

sekund va undan ziyod bo`lishi kerak. Lyuminessentsiyaning ikki turi 

diskret 

(ayrim)

  zarrachalarning  shulalanishi  va 

rekombinatsion

  shulalanish  mavjud. 

Diskret  zarrachalarning  shulalanishida  nurlanish  markazini  tashkil  etadigan  faqat 

bitta  zarracha  qatnashadi.  Shu  zarracha  energiya  yutuvchi  va  shulalanuvchi 

vazifani  bajaradi.  Rekombinatsion  shulalanishda  nur  yutuvchi  zarrachalar 

shulalanmasdan  boshqa  zarrachalar  shulalanadi.  Lyuminessentsiyani  yuzaga 

keltiruvchi  omillarga  ko`ra  leominessiya  quyidagi  turlarga  bo`linadi.  Agar 

shulalanish  ultrabinafsha  va ko`rinadigan spektr sohalariga to`g`i keladigan  nurlar 

ta’siridan  yuzaga  kelsa,  bunday  leominassiyaga  fotoleominessiya  yoki 

fluoressensiya  deyiladi.  Shulalanish  katod  nurlari  ta’sirida  yuzaga  kelsa,  bunday 

leominessensiya  katodoleominessensiya  deyiladi.  Rentgan  nurlari  ta’sirida 

shulalanish 

rentgent 

leominessensiya, 

mexanik 

ta’sir 

natijasidagi 

triboleominessensiya,  isitish  natjasida  yuzaga  keladigan  kaidoleominessensiya, 

kimyoviy  reaksiya  energiyasi  tufayli  yuzaga  keladigan  shulalanish  esa 

xemilyumensensiya,  deyiladi.  Leominessensiyaning  bulardan  tashqari  boshqa 

turlari  ham  mavjud.  Jumladan  shulalanishning  davomiyligi  (davom  etish  vaqtiga) 

ko`ra  fosforisensiya  va  fluoressensiyalar  farqlanadi.  Fosforessensiya  qo`zg`atish 

---

55 

 

manbai  olingandan  so`ng  ham  moddaning  muayyan  vaqt  shulalanib  turishi  bilan, 

fluoressensiya  qo`zg`atish  manbai  olingandan  so`ng  modda  shulalanishining 

to`xtashi  bilan  bog`liq.  Leominessensiyaning  yuzaga  kelishi  soddalashtirilgan 

holda