Tabiiy tolalarni dastlabki ishlash texnologiyasi

12.3. Tola tozalash bо‘yicha xorijiy tajribalar. 
88-rasm. Paxtani jinlash,tola tozalash va toylashni texnologik uskunalarning 
joylashuv ketma-ketligi 
1.Taqsimlovchi shnek; 2. Jin taminlagichi; 3. Arrali jin; 4,6.Pnevmatik truba; 
5.Pnevmatik tola tozalagich; 7.Aeromexanik tola tozalagich; 8.Tola uzatgich; 9. 
Kondensor; 10. Tola eltuvchi quti; 11. Gidravlik shibbalagich; 12. Gidravlik press; 
13.ssilindr; 14. Tola toyini toylash va о‘rashni avtomatik uskunasi. 

---

156 
Aeromexanik tola tozalagich paxtani ikki marta qayta tozalash imkonini 
beruvchi maxsus tо‘sqich-yо‘naltirgich bilan taminlangan. Tola ifloslikka qarab ikki 
yoki uch marta tozalanishi mumkin. 
Tozalangan tola, tola uzatgich (8) orqali toylashssexining yuqori 
maydonchasiga о‘rnatilgan kondensorga (9) beriladi. 
Kondensor tolani havodan ajratib malum darajada zichlab qatlam holida tola 
uzatuvchi novga (10) uzatadi. Tola uzatuvchi novda tolani namlash kо‘zda tutilgan 
yani, kondensor va press uskunasi о‘rtasida tolani namlash jarayoni amalga 
oshiriladi. Qizdirilgan nam havo qutini tag qismida joylashgan jalyuzali panjara 
orqali tolaga beriladi. Nam havo tola orqali о‘tib novni tepa qismiga о‘rnatilgan havo 
sо‘ruvchi uskuna orqali chiqib ketadi. Namlash tizimida issiqlik generatori va suv 
purkagich kamerasidan foydalaniladi. Tola namligini 2÷3% oshirish mumkin
(89-rasm) . 
89-rasm. MQP 400-2000 rusumli arrali tola tazalagich kо‘ndalang qirqimi 
1.Tola beruvchi quvur; 2.Yо‘naltiruvchi tо‘sqich; 3.Katta tо‘rli baraban; 
4.Tushiruvchi valiklar; 5.Zichlovchi valiklar; 6.Ta’minlovchi valik; 7.Ta’minlovchi 
stolcha; 8,9.Kolosniklar; 10.Arralar yig‘indisi (silindr); 11-Ajratuvchi-chо‘tkali 
baraban; 12.Chiqindi bunkeri; 13.Ifloslik chiquvchi buramali konveyer; 
14.Mashinaning asosi; 15.Umumiy tola ketuvchi quvur. 

---

157 
Quti orqali tola gidravlik press qutisiga (12) tushadi. Tola oldin talab etilgan 
toy massasi miqdorigacha shibbalanib, sо‘ngra prizma shaklida presslanadi, 
bog‘lanadi, plenkali yoki notо‘qima material bilan о‘raladi, og‘irligi aniqlanib tayyor 
mahsulot sifatida omborxonaga jо‘natiladi. 
Barcha qayd etilgan texnologik jarayonlar avtomatik rejim va boshqaruvda 
amalga oshiriladi. 
“Sikstin D” tola tozalagichi. Tola tozalash uchun kondensor turidagi 
ta’minlash stoliga ega tola tozalagich (90-rasm). Tola tozalagichda paxtani 
boshlang‘ich iflosligiga qarab aylanib о‘tuvchi va ulovchi quvur kanallari tizimi
yordamida tolani tozalash rejasini о‘zgartirish mumkin. 
“Sikstin D” tola tozalagich konstruksiyasi oldingi ishlab chiqarilgan “Lord 
Star” modelidan uncha farq qilmaydi. Tola tozalash qismlari bir xil bо‘lib g‘adir-
budr valik (4), qisuvchi valik (5), ta’minlash stolchasi (6), arrachali baraban (7), 
kolosnikli panjara (8) va ajratuvchi chо‘tkali baraban (9) dan iborat. 
Ishlash tartibi. Paxta tolasi kirish tuynigi (1) orqali kondensor ichiga kiradi va tо‘rli 
baraban (2) yuzasiga yopishadi, tashuvchi havo esa tо‘rli baraban chetidan ventilyator 
yordamida chiqariladi. Baraban yuzasidagi tola ajratuvchi valiklar (3) yordamida 
ajratiladi va g‘adir-budir valiklarga (4) uzatiladi. Valiklar (4) tolani zichlab qatlam 
xolatiga keltirishadi va qisuvchi valik (5) va stolcha (6) yordamida bir tekis 
arralissilindr tishlariga (7) uzatadi. 

---

158 
90-rasm. Kondensor tipidagi “Sikstin D” tola tozalagichning tashqi 
kо‘rinishi va texnologik sxemasi 
1.Kirish tuynigi; 2. Katta tо‘rli baraban; 3. Ajratuvchi valiklar; 4 G‘air-budur 
valiklar; 5. Qisuvchi valik; 6. Ta’minlovchi stolcha; 7. Arrachali baraban;
8. Kolosniklar; 9. Ajratuvchi chо‘tkali baraban; 10. Tola eltuvchi; 11. Ifloslik 
bunkeri; 12.Uskuna qobig‘i. 
Baraban tishlaridagi ilashgan tola kolosnik (8) yuzasi bо‘ylab sudrab 
о‘tkaziladi. Arralissilindrni markazdan qochma kuchi ta’sirida tola tushirilib 
tozalanadi. Ajragan ifloslik kolosniklar orasidan ifloslik bunkeriga (11) tushadi va 
vintli konveyer yordamida tozalagichdan chiqariladi. Tozalangan tolani ajratuvchi 
chо‘tkali baraban (9) arra tishlaridan olib tola uzatuvchi tuynik (10) tomonga tashlab 
beradi. Sо‘ngra umumiy tola eltuvchi quvuriga tushadi. 
AQSH paxta tozalash korxonalarida bunday kondensor turdagi tola 
tozalagichlarni ikkitasini qо‘shib parallel va ketma-ket ishlatish amalda doimiy 
foydalaniladi. Tola tozalagichlarni xarakterli tomonlaridan biri-aylanib о‘tuvchi 
kanallar mavjudligi tufayli moslashuvchan rostlash imkoniyatiga ega ekanligi.
Bunday moslanuvchan tizim barcha texnologik jarayonlarda mavjud bо‘lib, 
qayta ishlanayotgan paxtani boshlang‘ich kо‘rsatkichlariga qarab u yoki bu 
mashinani aylanib о‘tish imkoniyatini beradi. 

---

159 
91-rasm. Kondensor turidagi biriktirilgan ikki “Sikstin D” tola tozalagichning 
texnologik chizmasi 
1.Tola tozalagich “Sikstin D”; 2.Tо‘sqich – yо‘naltirgich; 3.Aylanib о‘tuvchi quvur 
kanali; 4.Umumiy havo о‘tkazuvchi; 5. Tola eltuvchi. 
Tola tozalashni mavjud tizimiga birinchi bosqich etib pnevmatik tola 
tozalagich kiritilgan (91-rasm). Tozalash samaradorligi yuqori bо‘lmasada (5-10 %) 
tolani titilganligi (tola va eltuvchi havo aralashmasi) aerodinamik tozalagichdan 
keyin yuqori bо‘lganligi sababli keyingi aerodinamik usulda tozalanadigan tola 
tozalagichlarda yaxshi sharoit yaratiladi. 
Ishlash tartibi. Tola - havo oqimi xarakatini о‘zgarishiga asoslangan bо‘lib, 
quvur qayrilishida inersiya kuchi ta’sirida tozalanadi.
Lekin, bunday tola tozalash kompleksining tozalash samaradorligi 50% dan 
oshmasligi tо‘g‘risida axborot mavjud. 
Ta’kidlash kerakki, ingichka tolali paxta navlarini tozalash tizimi (firma 
“Kontinental Igl”) tо‘rt marta tozalash imkoniyatiga ega bо‘lib 1 va 2- bosqichlarda
qoziqchali barabanlar (“Impakt”) va 2- va 4- aerodinamik tola tozalagichlarda 
tozalanadi. Tola tozalagich “Impakt” quyi qatorda joylashgan oltita tishli diskli 

---

160 
barabanlardan va ularni yuqori qismida joylashgan ettita qoziqchali barabanlardan 
tashkil topgan. 
“Lyummus” firmasi mashinasozlik korxonalari tomonidan taklif etilgan 
ta’minlash stoli bilan jihozlangan tola tozalagichlar, о‘zini konstruksiyasi tuzilishi 
bо‘yicha “Sikstin D” tola tozalagichiga о‘xshab ketadi. Faqat arrachali baraban 
о‘rniga tozalash seksiyasiga uruvchi baraban о‘rnatilgan. Ta’minlovchi stolcha ishchi 
zonada nisbatan kо‘proq aylana shaklida bо‘ladi. Tozalangan tola batareya 
kondensoriga uzatiladi va nov orqali toylashga yuboriladi.