Tabiiy tolalarni dastlabki ishlash texnologiyasi

p
n
z
i
п
1000
60




kg/sоаt. 
Bundа: i-аrrаning bir tishi ilib оlgаn tоlаning nаzаriy sоni;
z-аrrа diskаsidаgi tishlаr sоni, dоnа; 
n-аrrаning аylаnish tezlik sоni аyl/min. 
p- 1gr. tоlаdаgi tоlаlаr sоni. 
Keyinchаlik prоf. G.I.Bоldinskiy аrrаli jin ish unumdоrligini hаqiqаtdаgi 
o’lchоvigа yaqinrоq tоpish uchun quyidаgi fоrmulаni tаklif etdi: 
П
N П
N
n
n
K S
 
 


 
1
1
1
2
3600

; 
Bundа: N-аrrа vаlidаgi аrrаlаr sоni; 


1
1


n
аrrа tishining tish qаdаmigа teng o’tishgа sаrflаngаn vаqti; 
1. Arrali silindr; 2.O’lik konve-
yeyri; 3.O’lik kozerogi; 4.Tola 
quvuri; 5. Ventilyator 
1. Arrali silindr; 2.O’lik kozerogi;
3. Havo soplosi; 4.Tola quvuri; 5. O’lik 
konveyeri 6. Ventilyator.

---

119 
V
n
-аrrаli silindrning chiziqli tezligi, m/s; 
n
S
1
1
1


bir mm
2
yuzаgа sig’аdigаn tоlаlаr sоni; 
S-bir tоlаning ko’ndаlаng qirqim yuzаsi; 
K-аrrа tishlаridаn fоydаlаnish kоeffisienti; 
n
2
-bir grаmm tоlаdаgi tоlаlаr sоni. 
Amerika Qо‘shma Shtatlarini paxtani qayta ishlash korxonasida tolani jinlash 
tozalash va toylashni texnologik uskunalari paxtani quritish va tozalash uskunalari 
bilan birgalikda bitta ishlab chiqarish binosiga joylashgan. 
Asosiy ishlab chiqarish bо‘limining uskunalarining texnologik jarayonlari 
quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi. Quritilgan va tozalangan paxta oldingi 
texnologik uskunadan taqsimlovchi shnekga (1) tushadi va jin batareyasiga 
taqsimlanib uzatiladi (66, 67-rasmlar). Jin taminlagichida (2) paxta yana tozalanib 
arrali jinning (3) shelushel kamerasiga uzatiladi. Shelushel kamerada paxta otuvchi 
valik yordamida arra tishlariga otib beriladi. Arra tishlari paxtani ilashtirib olib, uni 
ishchi kameraga olib kiradi va u erda jinlash jarayoni amalga oshiriladi.
Jinlashdan sо‘ng tola pnevmotransport (4) orqali pnevmatik (5), sо‘ngra 
aeromexanik (7) tola tozalagichlarga uzatiladi. 
Aeromexanik tola tozalagich paxtani ikki marta qayta tozalash imkonini 
beruvchi maxsus tо‘sqich-yо‘naltirgich bilan taminlangan. Tola ifloslikka qarab ikki 
yoki uch marta tozalanishi mumkin. 
Tozalangan tola tola uzatgich (8) orqali toylash sexining yuqori 
maydonchasiga о‘rnatilgan kondensorga (9) beriladi. 
Kondensor tolani havodan ajratib ma’lum darajada zichlab qatlam xolida tola 
uzatuvchi novga (10) uzatadi. Tola uzatuvchi novda tolani namlash kо‘zda tutilgan 
ya’ni, kondensor va press uskunasi о‘rtasida tolani namlash jarayoni amalga 
oshiriladi. Qizdirilgan nam havo qutini tag qismida joylashgan jalyuzali panjara 
orqali tolaga beriladi. Nam havo tola orqali о‘tib novni tepa qismiga о‘rnatilgan havo 
sо‘ruvchi uskuna orqali chiqib ketadi. Namlash tizimida issiqlik generatori va suv 
purkagich kamerasidan foydalaniladi. Tola namligini 2÷3% oshirish mumkin. 

---

120 
Quti orqali tola gidravlik press qutisiga (12) tushadi. Tola oldin talab etilgan 
toy massasi miqdorigacha shibbalanib, sо‘ngra prizma shaklida presslanadi, 
bog‘lanadi, plenkali yoki notо‘qima material bilan о‘raladi, og‘irligi aniqlanib tayyor 
mahsulot sifatida omborxonaga jо‘natiladi. 
Barcha qayd etilgan texnologik jarayonlar avtomatik rejim va boshqaruvda 
amalga oshiriladi. 
66-rasm. Paxtani jinlash, tola tozalash va toylashni texnologik uskunalarning 
joylashuv ketma-ketligi 
1.Taqsimlovchi shnek; 2. Jin taminlagichi; 3. Arrali jin; 4,6.Pnevmatik truba; 
5.Pnevmatik tola tozalagich; 7.Aeromexanik tola tozalagich; 8.Tola uzatgich;
9. Kondensor; 10. Tola eltuvchi quti; 11. Gidravlik shibbalagich; 12. Gidravlik press; 
13.Silindr; 14. Tola toyini toylash va о‘rash avtomatik uskunasi. 
Qurigan va iflosliklardan tо‘liq tozalangan chigitli paxta pnevmoquvur (1) 
orqali uzatilib, paxta separatori (2) kо‘magida havo oqimidan ajratilgandan keyin 
taqsimlash vintli konveyeriga kelib tushadi va qator о‘rnatilgan arrali jinlarga (4) 
taqsimlanadi.
Chigitli paxta oldin, jin ta’minlagichida (3) mayda iflosliklardan tozalanib 
arrali jinning titkilash (shelushil) kamerasiga beriladi. Jinning arrali silindr tishlari 

---

121 
titkilash kamerasiga chiqib turishi sababli, uning tishlari chigitli paxtani о‘zi bilan 
ilashtirib asosiy ishchi kamerasiga olib kiradi. 
Ishchi kamerada chigitli paxta tо‘planib xom ashyo valigi sodir bо‘ladi. Arrali 
silindrning uzluksiz bir tezlikda aylanishi sababli jinlash (tolani chigitidan ajritish) 
jarayoni amalga oshiriladi. 
67-rasm. Arrali jinlar о‘rnatilgan qatorning umumiy kо‘rinishi 
Paxta tozalash korxonasining umumiy texnologik jarayonini asosiy boshqarish 
pultidan qо‘lda yoki avtomatlashtirilgan tartibda boshqarib borish kо‘zda tutilgan.
68-rasm. O’zbekiston PTK larida xorijiy arrali jinlari о‘rnatilgan
qatorning umumiy kо‘rinishi 

---

122 
“Continental Igle” korporatsiyasi tomonidan ishlab chiqilgan arrali jin-161
(69-rasm) о‘ziga xos dizaynga ega. Kо‘tarilib ajraluvchi oldingi fartuk tituvchi 
kamera kolosniklarini jin kolosniklari va chigit chiqaruvchi moslamani tekshirish va 
almashtirish uchun qulaylik yaratadi. Tituvchi kamerani kolosniklari chigit tushishini 
bir tekisligini ta’minlaydi. 
69-rasm. MYJ-118 rusumli arrali jinning tashqi kо‘rinishi 
va kо‘ndalang qirqimi 
1.Titkilash (shelushil)kamerasi; 2.Yо‘naltiruvchi valik; 3.Ishchi kamerasi; 
4.Arralar yig‘indisi (silindr); 6.Tushiruvchi-chotkali baraban; 7.Ulik ajratuvchi 
moslama; 8.Tola ketuvchi quvur; 9.Jinlangan chigit ketuvchi nov (lotok); 10.Asos. 
Tolani chigitdan ajratish maxsus mashinalar – arrali va valikli jinlarda 
о‘tkaziladi. Bunda tola arralar yoki charmli ishchi valiklar yordamida ushlanib, 
kolosniklar oralig‘idan yoki qо‘zg‘almas metaldan qilingan pichoqni qirralarini 
orqasi tomonga tortilib, amalga oshiriladi. Tolani qо‘shimcha iflosliklardan tozalash 
ham aylanuvchi arrali silindrli va qoquvchi sterjenli kolosnikli kо‘p seksiyali 
mashinalarda о‘tkaziladi1. 
MYJ-118 rusumli arrali jinning texnik kо‘rsatgichlari 
1.Tola bо‘yicha ish unumdorligi, kg/soat……………………………800÷1000 
2.О‘qdagi arrali diskalar soni, dona..........................................................118 
3.Arrali diska (aylana) diametri, mm........................................................320 
1 Samuel Jackson Gin Efciency Handbook Tird Edition 2015 

---

123 
4.Arrali diskadagi tishlar soni, dona.........................................................330 
5.Arrali diska tishlarining ishchi kameraga kirib turishi, mm................. 50÷53 
6.Elektrodvigatel quvvati, kVt..................................................................45 
7.Arralar bilan chо‘tkali baraban orasi, mm.............................................0÷1 
8.Gabarit о‘lchamlari, mm: Uzunligi.......................................................2858 
Eni..............................................................2600 
Balandligi...................................................2640