-Tabiiy tanlanish - Tabbiy tanlanish turlari - Tabiiy tanlanishning moslanishning komponetlari
Organizmda uchun befarq o`zgaruvchanlik ularning yashovchanligiga tasir ko`rsatmaydi. Foydali o`zgaruvchanlikka ega individlar tur ichidagi turlararo yoki abiotik muhitning noqulay sharoitlariga qarshi kurashda birmuncha avzalliklarga ega bo`lganligi sababli yashab qoladi.
Yashash uchun kurash ko`pchilik organizmlarning halok bulishi, bazilarning yashab qolishi bilan bog`liq holda ro`y beradi. Individual o`zgaruvchanlik organizmda uch kurinishda namoyon buladi. Ularning bir xillarida organizm uchun foydali, ikkinchi xillari uchun befarq, uchinchi xillari uchun esa zarar keltirishi mumkin. Odatda zararli o`zgaruvchanlikka ega organizmlar shaxsiy taraqqiyotning turli bosqichlarida halok bo`ladilar.
Ch.Darvin tabiiy tanlanish jarayonini suniy tanlash bilan taqqosladi. Agar suniy tanlanishni inson olib borsa, tabiiy tanlanishni inson olib borsa, tabiiy tanlanishni tabiat boshqaradi. Suniy tanlanishni o`tkazish inson doim o`z manfaatlarini ko`zlaydi. Shu sababli suniy tanlash tufayli chiqarilgan nav va zotlarda inson manfaati uchun xizmat qiladigan belgi-xossalari yaxshi rivojlangan bo`ladi. Tabiiy tanlanish esa inson manfaatlari birinchi o`rinda turadi.
Tabiiy tanlanish – organizmlar evolutsiyasining asosiy harakatlantiruvchi omili. Ch.Darvin fikricha tabiiy tanlanish – yashash uchun kurashning natijasi bo`lib, foydali individual o`zgarishlarga ega bo`lgan organizmlarning yashab, nasl qoldirish o`zgarishlarga ega bo`lgan organizmlarning qirilib ketishi, yani moslashmagan formalarning nobud bo`lishidan iboratdir.
Hozirgi vaqtda tabiiy tanlanishning 3 turi farqlanadi. 1-harakatlantiruvchi 2- stabillashtiruvchi 3- dizruptiv
Harakatlantiruvchi tanlanish. Tabiiy tanlanishning bu turi populyatsiyadagi irsiy o`zgaruvchanlik chegarasini kengaytiradi harakatlantiruvchi tanlanish o`zgargan muhitda sharoitida eski reaksiya normasini vujudga keltiradi hamda uni mustahkamlaydi.
- Darvin besh yillik safar chog`ida kuchli shamol tez-tez bo`ladigan okean orollariida uzun qanotli hasharotlar kam rudiment qanotli va qanotsiz hasharotlarning ko`pligi uchratgan. Olimning izohlashicha bunday orollarda qattiq shamol bo`lishi tufayli normal qanotli hasharotlar unga bardosh bere olmasaligi sababli shamol ularni uchirib halok etgan.
Stabillashtiruvchi tanlanish. Bu tanlanish populyatsiyaning o`zgaruvchanligi kamaytiradi, turg`unligini oshiradi har bir populyatsiyaning hayoti muhitga bogliq. U yashab qolish uchun doim muhit sharoitiga moslanishi kerek. Stabillashtiruvchi tanlanish ta`sir odamlarda ham uchraydi. Normal odamlar hujayrasida 44 ta autosoma va 2 ta jinsiy xromasoma borligini bilasizlar.
Mutatsiyalar oqibatida kelib chiqqan rudin=ment qanotli va qanotsiz hasharotlar mutlaqo havoga ko`tarilmay, turli yoriq kavaklarga yashirinib olganlar. Bu jarayon ko`p ming yillar davom etishi tufayli irsiy o`zgaruvchanlik va tabiiy tanlanish okean orollarida hasharotlaning normal qanotlilarning kamayishiga rudiment qanotli va qanotsiz individlarning kelib chiqishiga sababchi bo`lgan. Organizmlarning yangi belgi-xossalarining hosil bo`lishi va rivojlanishini taminlaydigan tabiiy tanlanish xil harakatlantiruvchi tanlanish deb ataladi.
Agar ayolning urug` langan tuxum hujayrasida 44 ta autosoma va 1 ta Y xromasoma bo`lsa boshqacha aytganda X xromasoma yetishmasa, u holda homila ona qornida 2-3 oydan song rivojlanmay qoladi va tabiiy abort roy beradi.
Dizruptiv tanlanish. Bazi hollarda muayyan joyda tarqalgan bir turga mansub organizmlar orasida bir-biridan farq qiluvchi ikki va undan ortiq indivilar guruhi uchrashi mumkin. Bu tabiiy tanlanishning yana bir alohida shakli bo`lgan dizruptiv tanlanish natijasidir.
Destabillashtruvchi tanlanish. Tanlanishning bu turi yirtqich hayvonlar ustida olib borgan tajriba natijalasida kashf qilingan. Boshqa yirtqich hayvonlar singari tulkilar ontogenizida ham stabillashtiruvchi tanlanish tufayli tarixan tarkib topgan belgi va funksiyalar rivojlanbganadi. K.D.Belyayev kumushsimon qora tuklilar populyatsiyasini o`rganib, ular xatti0harakati bo`yicha polimorf, yani 30 %, odamga nisbatan tajovuskor, 20% hurkovvich, 40% tajavuskor hurkovich , 10% tinch kuzatuvchi ekanligi. Aniqklangan
Destabillashtruvchi tanlanish. Tanlanishning bu turi yirtqich hayvonlar ustida olib borgan tajriba natijalasida kashf qilingan. Boshqa yirtqich hayvonlar singari tulkilar ontogenizida ham stabillashtiruvchi tanlanish tufayli tarixan tarkib topgan belgi va funksiyalar rivojlanbganadi. K.D.Belyayev kumushsimon qora tuklilar populyatsiyasini o`rganib, ular xatti0harakati bo`yicha polimorf, yani 30 %, odamga nisbatan tajovuskor, 20% hurkovvich, 40% tajavuskor hurkovich , 10% tinch kuzatuvchi ekanligi. Aniqklangan
