Tabiiy fanlar va geografiya fakulteti kimyo kafedrasi maksimov bahromjon xayrulloxon

Diterpenlar 
Diterpenlar tabiatda 
juda keng tarqalgan bo`lib, 
ular 
odatda 
o`simliklarning efir moylarining yuqori haroratda fraksiyalaridan ajratib olinadi. 
Diterpenlarga xlorofill va tokoferol molekulasi tarkibiga kiruvchi fitol, vitamin 
A, smola kislotalari (masalan abietin kislota), gibberel kislotalari, insektitsid sis 
– ozli kislota va boshqa birikmalar kiradi [16]. 
H
3
C
OH
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
H
H
Fitol
CH
3
CH
2
CH
3
HOOC
COOH
CH
2
H
CH
3
H
3
C
CH
3
H
H
3
C
CH
3
Abiyetin kislota
sis - Ozovli kislota
Biz bilamiz, A vitamin yoki retinol C
20
H
30
O - B
A 
o`sish, rivojlanish 
omili hisoblanadi.

---

27 
C
H
3
C
CH
3
H
2
C
CH
CH
H
2
C
C
H
2
H
C
C
H
H
C
C
H
H
C
C
H
H
C
C
H
HC
H
OH
CH
3
A vitamin o`simliklarda tayyor holda saqlanmaydi. U sutda, sariyog`da, 
tuxum sarig`ida, ayniqsa baliq moyi va hayvon jigarida ko`p miqdorda saqlanadi. 
Ovqatda A vitamin yetishmaganda o`rganizmning o`sishi, rivojlanishi to`xtaydi, 
kishi vazni kamayib ketadi, k`ozning mug`uz pardasi – eng ustki tiniq pardasi 
qovjirab qoladi, natijada shapko`rlik yuz beradi [17 ]. 
Triterpenlar
Tabiiy terpenlar struktura jihatdan 6 izopren birlikdan tuzilgan. 
Triterpenlar o`simlik tarkibida erkin xolda hamda glikozidlar (saponinlar) holida 
uchraydi. Hayvonlar organizmida uchraydigan triterpenlar orasida birinchi 
o`rinda skvalen va lanosterin turadi, bundan tashqari dengiz umurtqasizlarining 
triterpenlari ham shular jumlasidandir. Ko`plab triterpenlarning tuzilishi 
L.Rujichka, O.Эger (Shveysariya), K.Blox, K.Jerassi (AQSH) larning 
izlanishlari orqali aniqlangan [16]. 
Skvalen C
30
H
50
u olti molekula izopren qoldig`idan iborat. U baliqlar 
jigarining yog`ida ko`proq va xamirturushda ham saqlanadi 
CH
3
H
3
C
CH
3
CH
3
CH
3
H
H
H
H
H
H
CH
3
CH
3
CH
3

---

28 
H
3
C
CH
3
CH
3
CH
3
H
3
C
H
3
C
CH
3
CH
3
Skvalen