Tabiiy fanlar fakulteti geografiya va iqtisodiy bilim asoslari kafedrasi tuproqlar geografiyasi



Download 2,83 Mb.
bet7/154
Sana26.02.2022
Hajmi2,83 Mb.
#468400
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   154
Bog'liq
Tuproqlar geografiyasi 2021 2022 Majmua Joniyev O T 5555

Maxmud Qoshg'ariy o’zining 1074-1077 yillarda yozilgan “Dеуоn” to’plamida ekspedisiyasi davridagi kuzatishlari asosida turli tuproqlarga taysif beradi. Ushbu to’plamda qora tuproq, o’simliklarsiz, sho’rlangan yerlarni – chalang уег; unumdor, yaxshi yerlarni – sag’izli уег; toza tuproq, sog’lom tuproqni – sag’izli tuproq; o’simliklar kam, unumsiz, kam hosilli yerlarni – toza уег; yumshoq yerli tuproqni, tekis yerni, qumli yerni – qayir уег; yuzasi notekis уег, bоtqоqlаngаn yerlarni – qazg’on уег deb taysif beradi.
Buyuk Amir Теmиг dehqonchilikning riyojlanishiga katta ahamiyat beradi. O’zining “Теmиг tuzuklari” to’plamining bir qismini qishloq xo’jaligini boshqarishga bag’ishlagan. Jumladan u kim yerni o’zlashtirsa, ikkinchi yilda soliq olishni, ya’ni birinchi уili undаn soliq olinmasin, ikkinchi уili o’zining xoxishiga qarab soliq to’lasin, uchinchi yili esa umumiy qoidaga аsоsал soliq to’lasin deb yozadi.
Shuningdek Temuriylar dayrida dehqonchilikka oid to’plarn1ar уоzi1gаn. Сhunоnсhi “Irshad azziratfi ilm аl xarasa” (joy1ardagi dehqonchilik ekinlari uchun i1miy qо’llanma) nоmli asarning yozilishi Temuriylar davrida bоshlаngan vа doimiy urushlar tufayli Shayboniylar dayrida (1599) tugаllаlgаn. Ushbu to’plarnda to’qqiz tipdagi tuproqlar haqida ma’lumot keltirilgan. Bunda tuproqlar tarkibidagi qum miqdoriga ko’ra ikki turga, ya’ni ustki qatlamida qumni ko’p saqlaydigan уа ustki qatlamida qumni kam saqlaydigan turlarga ajratilgan уа shunga ko’ra tuproqqa ishlov berish, sug’orish usullari vа hosil miqdori ko’rsatilgan.
Ushbu to’plamda jigarrang (zardxak), qizil (surxxak) tuproqlar haqida, shuningdek toshloq tuproqlarhaqida ma’lumotlar mavjud, ya’ni tuproqlar tavsifi уа ularga ishlov berish haqida ma’lumotlar keltirilgan.
Mazkur to’plamda tuproqni o’g’itlashga ham katta ahamiyat berilgan. O’sha davrlarda tuproqqa o’g’it sifatida eski paxsadan yasalgan imoratlar qoldig’i, ariqlarda to’planadigan loyqalardan foydalanish keng tarqalgan edi.
XVII asrga kelib tuproqlarning kimyoviy tarkibi va fizik xossalarini о‘rganish boshlandi.
XVIII asr о‘rtalariga kelib shved olimi I.Valleriusning ,,Dehqonchilikning kimyoviy asoslari haqida” nomli monografiyasi nashrdan chiqadi. Shunda qora tuproq tо‘g‘risida birinchi marta yod olinadi.
XIX asr boshlarida tuproq tо‘g‘risida kо‘plab ma’lumotlar yig‘ilgan bо‘lsada, ularning aksariyati agronomik tadbirlar bilan bog‘liq edi. Nemis olimi T.Teyer о‘zining ,,Samarali dehqonchilik asoslari” (,,Osnovi ratsionalnogo zemledemiya”) kitobida: ,,Sayyoramizning ustki, qaysiki biz tuproq deb atovchi g‘ovaksimon materiya favqulotda turli xil moddalar qorishmasidan tashkil topgan”ligini qayd etadi.
Rossiyada tuproq tо‘g‘risidagi fanga munosib hissa qо‘shgan olim M.V.Lomonosovdir (1711-1765). U tuproqlarning paydo bо‘lishi, xossalari va geografik xilma-xilligini о‘zining 1763 yilda nashr etilgan ,,Yer qatlamlari haqida” (,,O sloyax zemnix”) asarida bayon qildi. Tuproq, tog‘ jinslariga organizmlar dunyosi ta’siri natijasida vujudga kelishi tо‘g‘risidagi tezisni bundan qariyb 250 yil avval shakllantirgan. U tuproqni barcha tabiat jismlari kabi vaqt mobaynida о‘zgarishi va rivojlanishini alohida qayd etadi. Uning asarlarida tundra va botqoq, igna bargli va keng bargli о‘rmon, dasht tuproqlari, chо‘llarining qumli va shо‘rlangan tuproqlari va geografik jihatdan turli – tuman tuproqlar tо‘g‘risidagi ma’lumotlarga ega bо‘lamiz.

Download 2,83 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   154




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish