Tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

Qalampir yalpiz - Mentha pipyerita L.

Ko‘p yillik, balandligi 30-40 sm, poyalari oddiy kam shoxlangan. Barglari uzun nashtarsimon, uchi uchli, qisqa bandli, tishchalari arrasimon. Gullari poya va shoxchalar uchida boshoqsimon to‘pgul hosil ыiladi. Kosachasi binafsha, tuksiz, uch burchakli, uchli kipriksimon tishchali. Tojbarglari pushti-ko‘kish 3-4 mm uzunlikda. Changchilari tojbarglardan qisqa. Iyun-avgust oylarida gullaydi. Kam hollarda ariqlar qirg‘og‘ida o‘sadi. Toshkent viloyatida tarqalgan.
Bargi tinchlantiruvchi, o‘t haydovchi va me’da kasalliklarida ishlatiladigan choylar yig‘malar, efir moyi qorin og‘rig‘ini qoldiruvchi tabletka va tomchilar, mentol ingofen tarkibiga kiradi. O‘simlikning bargi ko’plab yig‘malari tarkibiga kiradi.
Marmarak (Salvia selarea) Labguldoshlar oilasiga kiruvchi ko’p yillik o’t bo’lib, bo’yi 50 -100 sm keladi. Poyasi tik o’suvchi, qattiq, shoxlangan bo’lib, qalin tukchalar bilan qoplangan. Bargi badly, yirik tuxumsimon, asosi yuraksimon ayniqsa pastki tomoni jingalak tuklidir. Guloldi bargchalari keng tuxumsimon, bandsiz uchi o’tkir, deyarli pardasimon oq qizil yoki och binafsha rangli bo’ladi. Gullari qisa gulbandli guloldi bargchalarining qo’ltig’ida 2 ta dan o’rnashib olgan, piramidasimon to’pgul hosil qiladi. Kosachabarglari 9-11 mm, jingalak bez tukchalar bilan qoplagan nayidan 1,5 marta qisqadir. Gultojbarglari och qizil binafsha rangli. Yong’oqchasi 2.5 mm, dumaloq uch qirrali, och jigarranglidir. Marmarak iyun-iyul oylarida gullab, urug’i iyul-avgust oylarida yetiladi. U vohalarda adir va tog’’ mintaqalarida ko’p uchraydi. Marmarakning barglari suyuq ovqatlarga, mo’rabbolarga qo’shib ishlatiladi. Uning quritilgan barglaridan turli xil konsyervalar tayyorlashda, aroq likyor tayyorlashda foydalanish mumkin. Tibbiyotda marmarakdan nafas yo’llarida sodir bo’ladigan ba’zi kasalliklarni davolashda foydalaniladi. Marmarak asosiy efir moyli o’simliklardan biri bo’lib, u xalq ho’jaligimizning ba’zi tarmoqlari uchun hom ashyo manbayi hisoblanadi. Undan qillinadigan efir moyi parfyumyeriyada, konsyerva sanoatida vino ishlab chiqarishda va farmasevtikada juda qadrlanadi. Shu sababli efir moyiga bo’lgan talab yildan yilga oshib bormoqda.