Tabiiy fanlar fakulteti biologiya yo’nalishi 9-1bios 20 guruh talabasi Boltayeva Muxlisaning Botanika fanidan Mavzu: Qarag`aytoifa

Tikanli qora qarag ‘ayning moviy shakli.

Ushbu qoraqarag‘ay ninabarglarining moviy va kumushsimon ranglari tufayli qoraqarag‘aylar orasida eng chiroylisi hisoblanadi. Sovuqlarga chidamli, lekin O’zbekiston sharoitlarida issiq va quruq havodan jabrlanadi, shu sababli, ulaming yangi ekilgan ko‘chatlari soyalatilgan holda parvarishlanadi. Ushbu qoraqarag‘ay turi XVII asrlarda Yevropaga, so‘ngra Rossiyaga introduksiya qilingan va ko‘kalamzorlashtirishda manzarali daraxt sifatida keng ekiladi. Toshkentga oldingi asming 60-yillarida Moskva viloyatidan keltirilib iqlimlashtirilgan. Shimoliy Amerikada xuddi shu kabi moviy va kumushrang ninabargli shakllarga ega Engelmann qoraqarag‘ayi (Picea Engelmannii Engelm.) Kanada qoraqarag‘ayi (Picea sanadensis Britt.) tabiiy tarqalgan va ko‘kalamzorlashtirishda keng qo‘llaniladi.

OQQARAG‘AY (ABIES) TURKUMI

Bu turkumning vakillari katta daraxt, shox-shabbasi doira shaklida joylashgan bo‘lib, konussimon shakl hosil qiladi. Ninabarglari yassi, novdada spiral shaklda yoki ikki qator joylashadi.

Oqqarag‘ay bir uyli, ayrim jinsli daraxt. Qubbalari oval shaklda bo‘lib, daraxtning yuqori qismida, novdalarda tik joylashadi. Ular birinchi yili yetiladi. Changlanish oldidan chang xaltachasi ko‘ngdalang yoriladi va ichidagi changi sochilib tarqaladi. Yetilgan qubbalarining tangachalari kuzda to‘kiladi, lekin o’zagi daraxtda qoladi. Oqqarag‘ay asosan urug‘dan ko‘payadi. U parxish, payvand yo‘li bilan ham ko‘payadi. Po‘stlog‘ida smola yo‘llari bor, yog‘ochi rangsiz bo’lib, unda smola yoilari y o ‘q. Oqqarag‘ay qoraqarag‘ayga nisbatan soyasevardir. U y o lg iz va boshqa daraxtlar bilan birgalikda ham o ‘sadi. Oqqarag'ay turkumida 52 ga yaqin tur bo‘lib, ulardan 9 tasi MDH da uchraydi. Ulardan eng ko‘p tarqalganlari sibir, yevropa, kavkaz oqqarag‘aylari, oq po‘stli va balzamli oqqarag‘aydir.

Yevropa oqqarag‘ayi (Abies alba Mill.) bo‘yi 55 m va diametri 1,5 m bo‘lgan, piramida shaklidagi shox-shabbali daraxtdir. Shoxlari yoyilib o‘sadi. Po‘stlog‘i tekis, oqish kulrang bo‘lib, katta yoshida yorila boshlaydi.