Табиий фанлар факультети биология к а ф е д р а с и

30-расм. Солитёрларнинг ривожланиш босқичлари:

А-чўчқа солитёри (Таениа солиум); Б- қорамол солитёри (Таениарпунчус сагинатус);

Д-асосий хўжайин; э-оралиқ хўжайин; Ф- боши (сколекс); 2- етилган бўғинлар; 3-онкосфера; 4-сиотистерклар; 5-боши ағдарилиб чиққан пуффакчали даври; 6-занжир ҳолидаги етилган даври;
7-етилган бўғинларнинг ташқи муҳитда ҳаракатланиши
Одам чўчқа солитёри учун фақат асосий хўжайин бўлиб қолмай оралиқ хўжайин бўлиши ҳам мумкин. Солитёрнинг тухумлари ифлосланган сув ёки мева ва сабзавотлар орқали одамларга ўтади. Ошқозонда ундан онкосфера ривожланади ва ичак девори орқали қонга ўтиши натижасида ички органларга, кўзга, мияга ва мускулларга етиб бориб финна ҳосил қилиши мумкин. 2. Қорамол солитёри (Таениарҳйнчус сагинатус) нинг ривожланиши чўчқа солитёриникига ўхшайди, лекин унинг оралиқ хўжайин бўлиб, уларнинг ичагида 8-10 м узунликдаги чувалчанг яшайди. Унинг кейинги бўғими биттадан узилганда ҳаракатланиб, орқа чиқариш тешиги-анус орқали чиқади. 3. Сербар (кенг лентали) гижжа (Дипҳйллоботҳриум латум) асосий хўжайини одамларнинг ичагида паразитлик қилади. Лекин улар итларда, мушукларда, тулкиларда ва балиқ гўштини ейдиган бошқа ҳайвонларда ҳам бўлиши мумкин. Танасининг узунлиги 10-15 м гача етади. Бош қисми-ёпишиш органи ботриялардан ибрат (31-расм).

31-расм. Кенг лентасимон чувалчанг (Дипҳйллоботҳриум латум) нинг ривожланиш босқичи;
1-охирги хўжайин (одам)ъ 2-одам ичагидан чиққан лентасимон cувалчангнинг тухуми; 3-тухумдан чиққан корастидий; 4-еркин корастидий; 5-оралиқ хўжайин (сиклоп); 6- иккинчи оралиқ хўжайин (балиқ) мускулидаги плеро стеркоид

Сербар гижжанинг кейинги қисмидан узилиб ташқарига чиққан бўғинлардаги тухумлардан сувда корацидиялар ривожланади. Уларнинг усти киприкчалар билан қопланган, унда олти илмоқчали онкосфера ривожланади. Бу личинкаларни биринчи оралиқ хўжайини бўлган циклоплар ютади. Циклопларнинг танасида онкосфера иккинчи личинкалик даври-процеркоидга айланади. У узунчок шаклда бўлиб, танасининг кейинги учида илмоқчаларга эга бўлган доирасимон ёпишиш органи — церкомери бор. Процеркоид циклоп танасида паразитлик қилиш даврида уни циклоп билан бирга олабуга, чуртон, налим каби балиқлар ютади. Баликларнинг ичаги орқали процеркоид уларнинг жигарига ва мускулларига ўтиб, у ерда учинчи личинка даври плероцеркоидга айланади. Унинг чувалчангсимон танаси 6 мм узунликда бўлиб, аниқ ривожланмаган бош қисмининг ён томонида ботриялар бўлади. Плероцеркоиднинг кейинги ривожланиши учун у охирги хўжайини одамлар, итлар, тулкилар ва мушукларга балиқ гўштини истеъмол қилиш орқали ўтади. Одамларнинг ичак деворига ёпишиб олиб, бўйин қисмидан ёш бўғинлар ҳосил кила бошлайди ва 10—15 м узунликдаги тасмасимон чувалчангга айланади.

4. Эхинококк (Ечиноcоccус гранулосус) личинка даврида одамлар ва сўт эмизувчи ҳайвонлар учун анча хавфли ҳисобланади. Чувалчангнинг узунлиги 2—6 мм бўлиб, бош қисмида 4 та сўрғичи ва қатор жойлашган илмоқлари мавжуд. Охирги хўжайини, итлар, мушуклар, тулкилар, бўрилар ва бошқа йиртқич ҳайвонлар. Оралиқ хўжайини эса одамлар, йирик ва майда қорамоллар (32-расм).