Tabiatdagi tebranuvchi harakatlar mavzusining innovatsion texnalogiyalarga asoslangan o`qitish metodikasi mavzusidagi kurs ishi ilmiy rahbar: Qo`chqorov a farg’ona 2022

Majburiy tebranishar – deganda vaqt o`tishi bilan o`zgarib turadigan, ishlaydigan tashqi kuch ta’sirida yuzaga keladigan tebranishlar tushuniladi.Tashqi energiya oqimi tufayli u tizimning o`zida haqiqiy tebranishlar paydo bo`lishi uchun yetarli darajada saqlanadi.Buni tushunish uchun voqelik bilan parallellik olib borish kerak.Agar tashqi kuch ta’sirida energiya yo`qotilishini tebranish jarayonining o`zini to`xtatmasdan uzluksiz yoki davriy ravishda qoplasa, u holda ular so`nmagan majburiy tebranishlar deyiladi. Majburiy tebranishlarning amplitudasi butunlay tashqi tomondan ta’sir qiluvchi kuch, shuningdek jarayonda ishtirok etuvchi tomonlarning tabiiy chastotalari orasidagi nisbati bilan belgilanadi.Majburiy tebranishlar bilan amplitudaning keskin o`sishi vaqti- vaqti bilan kuzatilishi mumkin, bu rezonans deb ataladi.

2-rasm. Rezonans

Tizimga ta’sir qiluvchi kuch uning tebranish chastotasiga juda yaqin bo`lganda paydo bo`ladi.Tizimning tebranish amplitudalarining ta’sir etuvchi kuchning chastotasiga bo`liqligi rezonans egri chizig`i yordamida ifodalanadi.
Tebranishlar takrorlanish darajasida farq qiluvchi jarayonlar deyiladi.Takrorlanuvchi jarayonlar har qanday tirik organizmda doimiy ravishda sodir bo`ladi, masalan: yurak qisqarishi, o`pka funktsiyasi, biz sovuq bo`lganimizda titraymiz quloq pardasi va ovoz paychalarining tebranishlari tufayli eshitamiz va gapiramiz.Yurishda ham oyoqlarimiz tebranish harakatlarini amalga oshiradi. Bizni tebranayotgan atomlar. Biz yashayotgan dunyo o`zgarishlariga juda moyil.
Davriy tebranishlar –harakatning barcha xususiyatlari ma’lum vaqtdan keyin takrorlanadi.Davriy tebranishlar uchun quyidagi hususiyatlar qo`llaniladi.
-teranish davrin T bitta to`liq tebranish sodir bo`lgan vaqtga teng
-tebranish chastotasi n soniyada tebranishlar soniga teng
-tebranish amplitudasi A muvozanat holatidan maksimal siljishga teng.
Garmonik tebranishlar: Davriy tebranishlar orasida alohida o`rinni egallaydi garmonik tebranishlar.Ular ahamiyati quyidagi sabablarga bo`liq.Birinchidan tabiatdagi va texnalogiyadagi tebranishlar ko`pincha garmonikga juda yaqin xarakterga ega.Ikkinchidan, boshqa shakldagi davriy jarayonlar (vaqtga bog`liqlik bilan) bir nechta garmonik tebranishlarning superpozitsiyasi sifatida ifodalanishi mumkin.
Garmonik tebranishlar – bu ularda kuzatilgan qiymat sinus yoki kosinus qonuniga muvofiq vaqt o`tishi bilan o`zgaradi.