Tabiatda uchrayd og‘ir sanoat sohasida ru

NING TURLARI 
  temir  qazib  olingandan 
a metallar olinadi. 
xrom,  titan  va  vannadiy 
d.  t  ga,  ruda  tarkibidagi 
udasi konlari yirik konlar 
kembriy  davridan  oldin 
an  nborat  metamorfogen 
noatda  atalishi;  uglerodli 
ferro  qotishmalar  keng 
nikada  qaytarish,  termik 
iyaning  turli  tarmoqlari 
iya)da  amalga  oshiriladi. 
haydash  metodidan  ham 

189 
 

usuli), 
rudani 
qizdirish, 
Aglomerilasiyalash 
(Aglomerilasiya 
mashinasida 
bo‘laklash),  o‘tralash  (har  hil  shaxtadan)  bo‘lganligi  uchun  ximiyaviy  tarkibi 
normallash  kabi  jarayonlar  orqali  qayta  ishlanib  talab  darajasida  qora  metall 
qotishmalari (cho‘yan va po‘lat) olinar ekan. 
Kulrang  cho‘yan  donsimon  tuzilishga  ega.  Uni  qirquvchi  instrumenti  bilan 
oson  ishlov  berish  mumkin,  suyuq  holatda  yaxshi  quyiladi.  Undan  dastgohlarning 
staninasi,  shkivlar  va  boshqa  narsalar  quyiladi.  Kulrang  cho‘yanning  asosiy 
kamchiligi  -  tezsinuvchanligi,  shuning  uchun  undan  zarbaga  dosh  beradigan, 
cho‘ziladigan, egiladigan detallarni quyib bo‘lmaydi.  
Oq cho‘yan o‘ta qattiqligi, sinuvchanligi, va qirqish qiyinligi bilan farqlanadi. 
U  po‘lat  olish  uchun  ishlatiladi.  Po‘lat  tarkibida  uglerod  (2  %  gacha)  va  boshqa 
kimyoviy  clcmcullar  bor.  Po‘lat  marten,  konverter  va  elektr  pechlarda  oq 
cho‘yanning  tarkibidagi  uglcrodni  yondirish  yo‘li  bilan  olinadi.  Po‘latni  kislorod 
konverterda eritib olish eng tejamkor usul hisoblanadi. Eng keng tarqalgan usuli esa 
bu marten pech orqali quyishdir.  
Konstruksion sifatli po‘latlar tarkibida fosfor yoki oltingugurt oz qo‘shimcha 
miqdorda bo‘ladi. Ulardan qattiq kuch ta’sirida chidaydigan detal va konstruksiyalar 
tayyorlanadi  (shesterniya,  tros  simian,  ko‘prik  va  kranlaming  konstruksiya 
elementlari).  
Instrumental  po‘latlarda  uglerod  miqdori  0,7%  dan  oshiqroq  bo‘ladi. 
Konstruksion po‘latlarga qaraganda instrumental po‘latlar qattiqroq, mustahkamroq 
va  chidamliroq  bo‘ladi.  Ulardan  asosan  o‘lchaydigan,  qirqadigan  va  montaj 
instrumentlar tayyorlanadi. Legirlangan po‘latlar tarkibida, kerak bo‘lgan xossasiga 
qarab  quyidagi  elementlar  qo‘shimcha  bo‘lishi  mumkin:  nikel,  xrom,  volfram, 
kobalt, vannadiy, molibden, marganets, kremniy.