Tabiatda genetik materialning barqarorligini ta'minlaydigan mexanizmlar yaxshi o'rnatilgan

Seleksiyada avtopoliploidiyadan foydalanish. Avtopoliploidiya hodisasining mohiyati ilgari qayd qilganimizdek, xromosomalar to‘plamlarining martaga ko‘payishi natijasida hujayralar va bundan kelib chiqqan holda butun o‘simlikning ko‘lami, vazni ortishidan iborat. Poliploid formalarni olishda kolxisindan foydalanish ancha samara beradi. Diploid sonli xromosomalarning ikki marta ko‘payishi natijasida tetraploid songa olib kelishi odatda hujayralar hajmining oshishiga va ulaming bo‘linishi sur’atlarining o‘zgarishiga olib keladi. Bu esa, o‘z navbatida, o‘simlikning o‘zi va uning organlarini, urug‘ og‘irligi va katta-kichikligi, ulaming kimyoviy tarkibini o‘zgarishga olib keladi. Masalan, tetraploid javdaming 359 1000 ta donining og‘irIigi 55-56 gramm bo‘lsa, ushbu navning diploid formasida 29 grammni tashkil etadi. Poliploidlash hodisasi uyg‘unlashgan fiziologik-biokimyoviy tizimlarni buzib, bir qator hollarda qimmatli bo‘lgan kimyoviy rrioddalaming ko‘payishini ta’minlaydi yoki odam uchun noma’qul bo‘lgan birikmalaming (masalan, poliploid qand lavlagida azot birikmalari) sintezini kamaytiradi. Shu bilan birga poliploidlar boshqa qimmatli belgilarga, ya’ni kasalliklarga chidamlilik kabilarga ham ega bo‘lishi mumkin. Ammo sun’iy olingan avtopoliploidlarda pushtlilik ko'pincha susaygan bo'ladi. Poliploidlaming har bir doni boshlang'ich formalamikiga nisbatan yirik bo‘ladi, ammo bitta o‘simlikdagi donlar soni boshlang'ich formalamikiga nisbatan kam bo‘ladi. Buning sababi asosan meyoz jarayonining buzilishligidadir. Bu kamchiliklar keyinchalik seleksiya jarayonida yo‘q qilinadi. Olingan poliploid tayyor nav degan tushuncha emas. Nav darajasiga yetkazish uchun seleksiya ishlari olib borilishi kerak. Buning davomida pushtlilik ortishi, noqulay sharoitlarga chidamliligini oshirish kabi vazifalar hal qilinadi. Hozirgi kunda qand lavlagi, makkajo‘xori va boshqa bir qator qishloq xo‘jaligi ekinlarida xo‘jalik ahamiyatiga ega bo‘lgan qimmatli poliploidlar olingan. Masalan, triploid formalar qishloq xo‘jaligida katta samara bergan. Triploid o'simliklar odatda bepusht yoki juda sust pushtli bo‘ladilar, lekin vegetativ massasining yuqori hosildorligi bilan ajralib turadi. Qand lavlagining triploid formasi o'zining yirik ildizmevasi evaziga maydon birligiga beradigan qand hosildorligi diploid shakliga nisbatan 8-12% yuqori dir. Lavlagining triploid o'simliklari uning diploid va tetraploid formalarini chatishtirish natijasida olinadi. Triploid duragaylarining bepushtliligi ijobiy ahamiyatga ham ega. Masalan, tarvuz yoki uzum mevalari ancha yirik va kasalliklarga chidamli bo'lib, ular urug'siz bo'ladi. Shu bilan bir qatorda ayrim avtopoliploidlarda salbiy tomonlar, masalan, hujayralarida suv ko'p yig'ilishi kuzatiladi. Bu esa qurg'oqchilikka va sovuqqa chidamlilikni pasaytiradi. Shu sababli poliploid formalarni yaratayotgan vaqtda hamma vaqt qattiq tanlash olib borilishi zamr.
O‘simlikchilikda poliploidiyaning ahamiyati
Ko'pgina madaniy o'simliklar poliploiddir, ya'ni ular ikkitadan ortiq gaploid xromosomalar to'plamini o'z ichiga oladi. Poliploidlar orasida ko'plab asosiy oziq-ovqat ekinlari mavjud; bug'doy, kartoshka, birlar. Ba'zi poliploidlar salbiy omillarga yuqori darajada chidamli bo'lgani va yaxshi hosilga ega bo'lganligi sababli ulardan foydalanish va tanlash o'zini oqlaydi.
Seleksiyada allopoliploidiyadan foydalanish. Akademik N. V. Sitsin sobiq ittifoqning Osiyo regioni, xususan, Sibiming sovuq iqlimiga bardosh beradigan sovuqqa chidamli g'alla navlarini yaratish ustida 360 ishlagan. Buning uchun u bug‘doyning uzoq qarindoshi bug‘doyiqdan foydalanishga ahd qilgan. Bug‘doyiq - tabiatning noyob yaratgan in’omi. Ko‘p yillik bug‘doyiqning ayrim formalari sovuqqa chidamli bo‘lish bilan birga bitta boshog‘ida 70 tagacha boshoqchalari bor, vaholanki, madaniy bug‘doylarda bu raqam 25-30 ga teng. Agarda bunday har bir boshoqchada yetuk don yetilsa - naqadar tugalmas imkoniyat ochiladi. Hosildorlikning ikki hissa ortishi yuzaga kclishi mumkin.
Poliploid o'simliklarni eksperimental ravishda olish imkonini beradigan usullar mavjud. Orqada o'tgan yillar ular yordamida javdar, grechka, qand lavlagining poliploid navlari yaratildi.
Birinchi marta maishiy genetik G.D.Karpechenko 1924 yilda poliploidiya asosida bepushtlikni yengib, karam-noyob duragayni yaratdi.Diploid to'plamdagi karam va turpning har birida 18 tadan xromosoma (2n=18), Shunga ko'ra ularning gametalari mavjud. Har birida 9 ta xromosoma bor (gaploid to'plam). Hammayoqni va turp gibridida 18 ta xromosoma mavjud. Xromosoma to'plami 9 ta "karam" dan iborat; va 9 ta "nodir" xromosomalar. Bu duragay bepushtdir, chunki karam va turpning xromosomalari konjugatsiyaga uchramaydi, shuning uchun gametalarning hosil bo'lish jarayoni normal davom eta olmaydi.Xromosomalar sonining ikki barobar ko'payishi natijasida bepusht duragay ikkita to'liq (diploid) to'plamga ega bo'lib chiqdi. turp va karam xromosomalari (36). Natijada, meioz uchun normal sharoitlar paydo bo'ldi: karam va turpning xromosomalari mos ravishda bir-biriga konjugatsiya qilindi. Har bir gameta turp va karamning bitta haploid to'plamini olib yurgan (9 + 9 = 18). Zigota yana 36 ta xromosomaga ega edi; gibrid unumdor bo'ldi.
Oddiy bug'doy - bu o'xshash don turlarining oltita haploid xromosoma to'plamidan iborat tabiiy poliploid. Uning paydo bo'lishi jarayonida uzoq gibridlanish va poliploidiya o'ynadi; muhim rol.
Poliploidizatsiya usulidan foydalangan holda mahalliy selektsionerlar ilgari tabiatda topilmagan javdar-bug'doy shaklini yaratdilar - tritikale . Ajoyib sifatlarga ega bo‘lgan donning yangi turi tritikalening yaratilishi seleksiyadagi eng katta yutuqlardan biridir. U ikki xil avlod - bug'doy va javdarning xromosoma komplekslarini birlashtirib ko'paytirildi. Tritikale hosildorligi, ozuqaviy qiymati va boshqa sifatlari bo'yicha ikkala ota-onadan ham ustundir. Noqulay tuproq-iqlim sharoitlariga va eng xavfli kasalliklarga chidamliligi jihatidan bug'doydan kam emas, balki bug'doydan ham oshib ketadi.
Bu ish, shubhasiz, yorqin yutuqlardan biridir zamonaviy biologiya.
Hozirgi vaqtda genetiklar va selektsionerlar poliploidiyadan foydalangan holda don, meva va boshqa ekinlarning yangi shakllarini yaratmoqdalar.


Xulosa:


Poliploidiya(yunon tilidan polyploos - ko'p va eidos - ko'rinish) - irsiy o'zgarish, bu tana hujayralarida xromosomalar to'plami sonining bir necha marta ko'payishidan iborat. Oʻsimliklarda keng tarqalgan (aksariyat madaniy oʻsimliklar poliploidlardir. Poliploidiya sunʼiy ravishda qoʻzgʻatilishi mumkin (masalan, kolxitsin alkaloidi). Oʻsimliklarning koʻp poliploid shakllari koʻproq. katta o'lchamlar, asl shakllardan, gullash va meva berish vaqtlaridan farqli, bir qator moddalarning ortib borayotgan tarkibi. Poliploidiya asosida qishloq xoʻjaligi oʻsimliklarining serhosil navlari (masalan, qand lavlagi) yaratildi.

Foydalnilgan adabiyotlar ro'yxati:
1. Biologik ensiklopediya. / Muallif: S.T. Ismoilov. - M.: Avanta +, 1996 yil.
2. Bogdanova T.L. Biologiya. Universitetlarga kirish uchun nafaqa. - M., 1991 yil.
3. Ruzavin G. I. Tushunchalar zamonaviy tabiatshunoslik. - M.: Birlik, 2000 yil.
4. Biologik ensiklopedik lug'at. - M.: Sovet Entsiklopediyasi, 1989 yil.


Reja:
1. Poliploidiya nima va uning ahamiyati.
2. Poliplodiyaning turlanishdagi roli.
3. Poliploidiyaning seleksiyada ishlatilishi
4. Xulosa.