T. X. Boltayev, Q. Raxmonov, O. M. Akbarov geoaxborot tizimining ilmiy asoslari o’quv qo'llanma Toshkent 2019

Fazoviy  modellashtirish.   
Ushbu  modellashtirishda  geoaxborot  tizimi 
bilan  bogʻliq  boʻlgan  bir  qator  tahliliy  ishlar  bajarilishi  talab  etiladi  va  o’z 
navbatida, tahliliy ishlar berilgan karta modeliga taqqoslagan holda reja boʻyicha 
olib  boriladi.  Fazoviy  modellashtirish  orqali  hosil  qilinigan  raqamli  fazoviy 
ma’lumotlar bazasi faqatgina jadvalli ma’lumotlardan tashkil topadi.  
Geografik 
ma’lumotlarni 
GATda 
tahlil 
qilishda 
fazoviy 
modellashtirishning quyidagi asosiy uchta vazifasi muhim sanaladi: 

---

 
Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
 
 
 
172 
 
1.
 
Geometrik  o’lchovlar  orqali  –  geografik  belgilar  orasidagi  masofani 
hisoblash,  buferlar  hosil  qilish,  maydon  va  perimetrlarni  o’lchash  va 
boshqalar. 
2.
 
Moslashtirish orqali – poligon overley usullari orqali. 
3.
 
Qoshni belgilash orqali – joylashtirish va yangi hududlashtirish. 
Jadvalli  ma’lumotlar  hisoblanadigan  sxemaga  muvofiq  bir  vaqtda  turli 
ma’lumotlar  bazasini  integratsiyalash  va  tahlil  etishga  qodir  (shu  bilan  birga 
kompyuter  dasturi),  shuningdek,  turli  kartalarni  bir-biri  bilan  vizual  izohlashda 
xalaqit beradi. Karta yaratish kabi fazoviy modellashtirish ham murakkab va koʻp 
vaqtni  oladigan  jarayondir,  ya’ni  boshida  qoʻyilgan  aniq  bir  maqsadsiz  harakat 
qilib boʻlmaydi. 
Modellashtirish  soʻzi  «model  qilish»  ma’nosini  anglatadi.  Qisqa  Oksford 
lugʻatida  «model»  soʻzi  uchun  7  xil  ma’no  berilgan  boʻlib,  ularning  ichidan 
geografik axborot faniga mosi ikkita aloqador soʻzlardir. 
Fazoviy soʻzi «fazo»ni ifodalaydi, shuningdek, turli ma’nolari ham bor. Bu 
vaziyatda  «fazoviy»  atamasi  «geografik  fazo»  atamasiga  bogʻliq,  ya’ni 
elementlar,  mavzular  yoki  koʻrinishni  bildiradi  va  yer  yuzasiga  bogʻliq  holda 
qabul  qilinadi  va  topiladi.  Fazoviy,  shuningdek,  real  dunyo  fazosi  ma’nosini 
ifodalaydi.  
Odatda, fazoviy geografik tasvirlashda kartaning belgi va xarakteristikalari 
mavjud.  Kartada  grafik  simvollar  va  modellar  mavzuli  model  boʻlgan  geografik 
koʻrinish  va  uning  xarakteristikalarining  maxsus  sinflarini  tasvirlaydi.  Holat, 
belgi,  oriyentirlash  va  oʻlcham  kabi  simvollar  yer  yuzasining  ikki  oʻlchamli 
geometrik modelini ta’minlaydi va geografik yoki topografik koʻrinishga bogʻliq 
boʻladi,  shuningdek,  geometrik-matematik  fazoni  ifodalaydi.  Geometrik  model 
geometrik  tuzilmani,  ya’ni  koordinatalar  sistemasi  ma’nosi  orqali  matematik 
yuzada qabul qilingan koʻrinishni tushuntiradi.  
Uning  ikki  oʻlchamli  geometrik  tabiatiga  qaramasdan,  karta  modeli, 
shuningdek,  «vertikal  oʻlcham»ni  uning  yuzasiga  kiritadi,  ammo  geometriklarni 
emas,  balki  faqatgina  grafiklarni  kiritadi.  Sonlar,  belgilar,  chiziq  modellari  va 

---