T. X. Boltayev, Q. Raxmonov, O. M. Akbarov geoaxborot tizimining ilmiy asoslari o’quv qo'llanma Toshkent 2019

Vektor  ma’lumot  olish. 
Asosiy  yoki  birlamchi  vektor  ma’lumot  olish  bu 
geografik ma’lumot olishning asosiy manbayi hisoblanadi. Vektor ma’lumot olish 
ikkita  muhim  qismga:  dala  yoki  yer  va  GPS  syomkasiga  boʻlinadi.  Oxirgi 
vaqtlarda  GPS  syomkasi  tobora  kengroq  qoʻllanilib  bormoqda  va  bu  ikki  tur 
syomka bir-biriga qoʻshilib ketmoqda.  
Dala  yoki  yer  syomkasi  istalgan  nuqtaning  uch  oʻlchamdagi  joylashuvini 
boshqa  koordinatasi  ma’lum  boʻlgan  tayanch  nuqtalar  (reper,  marka,  signal) 
yordamida  oʻlchash  tamoyiliga  asoslangan.  Syomka  ishlari  tayanch  nuqtadan 
boshlanadi.  Agar  bu  nuqtaning  koordinata  sistemasi  ma’lum  boʻlsa,  qolgan 
barcha  oʻlchangan  nuqtalar  mana  shu  sistema  doirasida  olinadi.  Agar  ma’lum 
boʻlmasa, mahalliy yoki qiyosiy koordinata sistemasini ishlatadi. Syomka paytida 
olingan nuqtalar syomka oʻlchovlaridan olinganligi uchun ularning koordinatalari 
boshqa nuqtalar koordinatalariga bogʻliq holda boʻladi.  
Bizga  geodeziya  kurslaridan  ma’lumki,bu  turdagi  syomkada  boshlangʻich 
va oxirgi nuqta oʻzaro bir-biriga bogʻlanishi kerak. Masalan, yopiq poligon ichida 
syomka  bajarilsa,  boshlangʻich  nuqtaning  koordinatasi  bilan  oxirgi  nuqtaning 
koordinatasi bir xil boʻlishi, yoʻl yoki trassa syomka qilinganda esa  boshlangʻich 
nuqtadan boshlanib kelingan syomka oxirgi koordinatasi ma’lum boʻlgan nuqtaga 
kelganda  aynan  oʻsha  nuqtaning  koordinatasi  chiqishi  kerak,  aks  holda  xatolik 
paydo boʻlib, agar u yoʻl qoʻyilgan darajada boʻlsa, tarqatib yuboriladi. Agar yoʻl 

---