T. X. Boltayev, Q. Raxmonov, O. M. Akbarov geoaxborot tizimining ilmiy asoslari o’quv qo'llanma Toshkent 2019

Ma’lumotlar toʻplash uchun geografik ma’lumotlarning tasnifi 
 
  
Rastr 
   Vektor 
Asosiy 
Sun’iy yoʻldoshlar va masofadan 
zondlashdan olingan raqamli 
tasvirlar 
Raqamli aerofotosuratlar 
GPS oʻlchovlari
 
 
 
Syomka oʻlchovlari
 
Yordamchi 
Skanerlangan karta yoki suratlar
 
Raqamli relyef modellari  
Topografik karta konturlari
 
 
Topografik kartalar 
 
Joy nomlari 
Ma’lumotlar bazasi
 
 
Ikkilamchi  manbalar    oddiy  va  raqamli  ma’lumotlar  tizimi  boʻlib,  bu 
ma’lumotlarni keyingi bosqichda mos raqamli formatga oʻtkazish kerak boʻladi. 
Bunday  manbaga  rastr  formatdagi  skanerlarga  rangli  aerofotosuratlarni,  qogʻoz 

---

 
Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
 
 
 
74 
 
koʻrinishdagi  skanerlash  va  vektorlash  ishlarini  talab  qiladigan  kartalarni  misol 
qilib  keltirishimiz  mumkin.  Demak,  asosiy  (birlamchi)  geografik  ma’lumotlar 
manbayi  GATda  ishlatish  uchun  bevosita  oʻlchovlar  orqali  olinadi.  Yordamchi 
(ikkilamchi)  manbalar  oldingi  izlanishlar  orqali  qayta  ishlangan  yoki  boshqa 
tizimlardan olinadi.  
Har  ikki  ma’lumot  ham  raqamli,  ham  analog  formatda  boʻlishi  mumkin. 
Analog  ma’lumot  har  doim  geografik  ma’lumotlar  bazasiga  kiritilishidan  oldin 
raqamli  koʻrinishga  keltirilishi  lozim.  Bunday  jarayonni  qogʻoz  karta  yoki 
fotosuratni  skanerlash  hamda  suratdagi  belgilangan  joyni  vektorlash  orqali 
amalga  oshirish  mumkin.  GATga  kiritilishidan  oldin  raqamli  ma’lumotning 
format  kattaligi  va  tavsiflariga  qarab  qoʻshimcha  qayta  formatlash  va  qayta 
tizimga  keltirish  kabi  ishlar  bajarilishi  kerak  boʻlishi  mumkin.  Bu  boʻlimda 
ma’lumot toʻplash va ma’lumot uzatish kabi atamalarga duch kelamiz. Ularning 
bir-biridan  farqi  shundan  iboratki,  ma’lumot  toʻplash  deganda  toʻgʻridan  toʻgʻri 
ma’lumotni  oʻsha  ma’lumot  toʻplayotgan  qurilmaga  kiritish  nazarda  tutilsa, 
ma’lumot uzatishda esa  oʻsha ma’lumotlarni tarmoqli ulanishlar (Internet, WAN, 
LAN), CD ROM disklar, fleshka va disketlar orqali kiritish nazarda tutiladi.